"Ο ΠΛΟΥΤΟΣ" ΤΟΥ ΑΡΙΣΤΟΦΑΝΗ ΣΤΗΝ ΞΗΡΟΚΡΑΝΙΩΤΙΚΗ ΝΤΟΠΙΟΛΑΛΙΑ

                    Ένα θαυμάσιο συγγραφικό έργο του συμπατριώτη μας κ.Γιώργου Ι. Μπαλή.
Η μεγάλη ευρηματικότητα και η αγάπη για τον τόπο τους,  δύο πράγματα για τα οποία φημίζονται οι Κρανιώτες,  συγκεντρώνονται με το παραπάνω στο πρόσωπο του κ.Γιώργου Ι.Μπαλή και διακρίνονται μέσα από το έργο του: "Ο Πλούτος του Αριστοφάνη στην ξηροκρανιώτικη ντοπιολαλιά" .

 Την Κυριακή 16 Δεκεμβρίου 2012,πραγματοποιήθηκε με μεγάλη επιτυχία και παρουσία πολλών συγχωριανών και φίλων του συλλόγου,  η εκδήλωση παρουσίασης του βιβλίου «ΠΛΟΥΤΟΣ» του Αριστοφάνη σε μετάφραση-ελεύθερη απόδοση, του Γιώργου Ι. Μπαλή, στην αίθουσα του Συλλόγου Κρανιωτών (Ελασσόνας) Η ΞΗΡΟΚΡΑΝΙΑ, ταυτόχρονα με τη λήξη της έκθεσης ζωγραφικής και ανάγλυφων πινάκων, του γλύπτη και ζωγράφου Χρήστου Ρέντα.
Η μετάφραση του έργου «ΠΛΟΥΤΟΣ» έγινε στη Θεσσαλική Διάλεκτο (Ξηροκρανιώτικη ντοπιολαλιά)  με αφετηρία την αγάπη του μεταφραστή στη γενέτειρα του Κρανιά Ελασσόνας και εφόδιο κυρίως τη  βιωματική σχέση  του με το τοπικό ιδίωμα, με αποτέλεσμα να προκύψει μια λογοτεχνική κιβωτός με πάνω από 1100 λέξεις και εκφράσεις Θεσσαλικές- τοπικές- αλλά και "μαστόρικες" δηλαδή λέξεις της μυστικής συνθηματικής γλώσσας των χτιστάδων-μαστόρων που έχουν διαχυθεί στην ομιλούμενη Ξηροκρανιώτικη ντοπιολαλιά.

Για το βιβλίο μίλησαν οι: Κώστας Σπανός (ιδρυτής και εκδότης του ΘΕΣΣΑΛΙΚΟΥ. ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟΥ) για τον Αριστοφάνη και την κωμωδία  «ΠΛΟΥΤΟΣ» , την ομιλία της Νικολέττας Τσιτσανούδη-Μαλλίδη (δημοσιογράφου, Λέκτορα της Γλωσσολογίας και Ελλην. Γλώσσας Πανεπιστημίου Ιωαννίνων) για τη γλωσσολογική ανάλυση του βιβλίου, λόγω αδυναμίας της να παραβρεθεί ,διάβασε ο Βασίλης Καραβίδας (συγγραφέας - εκπαιδευτικός), ενώ ο Παύλος Λάλος (δημοσιογράφος, ιδρυτής και υπεύθυνος της επανέκδοσης του περιοδικού "Αντι.δωρο Περραιβίας") παρουσίασε τις τοπικές λέξεις-εκφράσεις και τη διάχυση των "Μαστόρικων" ή Κουδαρίτικων στην τοπική λαλιά. Ο μεταφραστής Γεώργιος.Ι.Μπαλής, έκλεισε με ευχαριστίες προς τους ομιλητές και τους παρευρισκομένους για την τιμητική τους παρουσία και το ενδιαφέρον τους, κάνοντας ιδιαίτερη μνεία προς τον Επίκουρο καθηγητή Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, Βασίλη Αναγνωστόπουλο που παρουσίασε τον «ΠΛΟΥΤΟ» σε εφημερίδα της Καρδίτσας. Την εκδήλωση συντόνισαν οι, Κοντοτάσιου Αγγελική και Παπατζέλος Αθανάσιος μέλη του Δ.Σ του συλλόγου, ενώ την εκδήλωση  χαιρέτισε ο πρόεδρος του Συλλόγου Λάμπρος Γκονέλας. Την εκδήλωση τίμησαν με την παρουσία τους, ο πρόεδρος  της 5ης ΔΥΠΕ Λάζαρος Μακρής, η ιατροδικαστής Ρουμπίνη  Λεονταρή, και ο πρόεδρος του οργανισμού κοινωνικής προστασίας αλληλεγγύης και παιδείας  (Ο.Κ.Π.Α.Π.) του Δήμου Ελασσόνας Κορακίδης Κωνσταντίνος. Κατά την διάρκεια της εκδήλωσης προσφέρθηκαν, παραδοσιακές πίτες, γλυκά και τοπικό κρασί. Η βραδιά έκλεισε με παραδοσιακούς χορούς από χορευτικά του Συλλόγου και με επιλεκτικό ακουστικό-μπουατίστικο τραγουδιστικό πρόγραμμα από τους: Γιάννα Μπαλή (πιάνο), Βασίλη Μπαλή (μπουζούκι), Αναστασία Μπαλή (κιθάρα-τραγούδι), Δέσποινα Τζίκα (τραγούδι), Ντίνα Ράπτη (τραγούδι), Σταυρούλα Μπαλή (τραγούδι), Θανάση Χαρίτο (τραγούδι), και Παύλο Λάλο (τραγούδι).

Σας παραθέτουμε στη συνέχεια αγαπητοί συμπατριώτες και φίλες και φίλοι του Ιστολογίου: "Κρανέα Ελασσόνας", την εισαγωγή του συγγραφέα που βρίσκεται στην αρχή του πονήματός του και κατόπιν ένα μικρό κομμάτι από την ενδιαφέρουσα και συνάμα απολαυστική μετάφραση του Πλούτου του Αριστοφάνη στη Θεσσαλική διάλεκτο(Ξηροκρανιώτικη ντοπιολαλιά).

ΤΟ ΓΛΩΣΣΑΡΙ ΤΗΣ ΚΡΑΝΙΑΣ (ΞΗΡΟΚΡΑΝΙΑ)

Το γλωσσάρι της Κρανιάς αποτελείται από πάρα πολλές λέξεις και εκφράσεις. Ένας µεγάλος αριθµός λέξεων συναντάται στον ευρύτερο χώρο της Θεσσαλίας. Θα µπορούσαµε να χαρακτηρίσουµε τα Κρανιώτικα σαν µία επιµέρους, ιδιόµορφη, ξεχωριστή µικρή διάλεκτο, µέσα στην κοινά αποδεκτή οµιλούµενη Θεσσαλική Διάλεκτο. Διάλεκτο την οποία µιλάνε οι Έλληνες που κατοικούν Βόρεια και πάνω από την Λαµία και κυρίως στις περιοχές της Θεσσαλίας, Δυτικής Μακεδονίας και σε µεγάλο µέρος της Ηπείρου. Στην πατρίδα µας από το άκουσµα των λέξεων και το ηχόχρωµα τους µπορούµε να καταλάβουµε κατά προσέγγιση από ποιο γεωγραφικό διαµέρισµα κατάγεται αυτός που τις κάνει χρήση στον καθηµερινό του λόγο.  

Ο µεγάλος δάσκαλος των γραµµάτων Αχιλλέας Τζάρτζανος, στην πραγµατεία του «Περί της συγχρόνου Θεσσαλικής Διαλέκτου» το 1909 ονοµάζει {Ένεκα τούτων (στοιχείων που αναφέρει στην πραγµατεία του) την Θεσσαλικήν ταύτην διάλεκτον θα ηδύνατο τις ίσως να ονοµάση ανειµένην βόρειον νεωτέραν Ελληνικήν. . .} Η κρανιώτικη ντοπιολαλιά, έχει αρκετές λέξεις, ιταλικής, σλαβικής, αρβανίτικης και τουρκικής προέλευσης, καθώς επίσης και αρχαίες λέξεις. Ακόµη, υπάρχει πληθώρα λέξεων και φράσεων µε ιδιαίτερο νόηµα, που αν κάποιος δεν έχει µεγαλώσει και δεν τις έχει µιλήσει,είναι δύσκολο να καταλάβει επακριβώς το νόηµα τους. Άξιο αναφοράς είναι το ιδιότυπο χιούµορ και αυτοσαρκασµός που χρησιµοποιούν στην µεταξύ τους καθηµερινή επικοινωνία µέχρι και σήµερα. Το γλωσσάρι είναι εµπλουτισµένο µε κουδαρίτικες (Μαστόρικα) λέξεις και µε πολλούς ιδιωµατισµούς που, κατά τον λόγο και την γραφή τους, εκφράζουν έναν ιδιαίτερο τρόπο έκφρασης και από άποψη σύνταξης και νοήµατος.

Είναι δύσκολο να τους αποφύγει, κάποιος στον καθηµερινό του λόγο διότι αυθόρµητα πολλοί ιδιωµατισµοί, εκφέρονται στο καθηµερινό χρησιµοποιούµενο λεξιλόγιο.

Καταλήγοντας μπορούμε να πούμε ότι το κρανιώτικο ιδίωμα ανήκει στα βόρεια γλωσσικά ιδιώματα της χώρας μας. Τα κύρια γνωρίσματά του είναι τα εξής: 1) H κώφωση των άτονων φθόγγων ο (ο, ω) και ε (ε, αι ) και η τροπή τους σε ι και ου αντιστοίχως. Νερό – νιρό, παιδί – πιδί, θέλω – θέλου, μόνος – μόνους.

2) Η αποκοπή των άτονων φθόγγων ο, ε, ι, όταν είναι ανάμεσα σε δύο σύμφωνα: σκυλί – σκ’λί, φούρναρης – φούρναρ’ς, σφάζουν – σφάζ’ν.

3) Το αρσενικό άρθρο ο αντικαθίσταται με το θηλυφανές ι, ο πατέρας -  ι πατέρας, ο καλός – ι καλός.*

4) Ο άτονος φθόγγος ι στην κατάληξη των λέξεων ακούγεται κατά το ήμυσι ( ημίφθογγος ) : σπίτι – σπίτ¹. Για τεχνικούς λόγους δεν μπορεί να γραφεί ο ημίφθογγος αυτός και γι’ αυτό γράφεται ολόκληρος.  

 Η όλη προσπάθεια που έκανα και η ασχολία µου µε τον «Πλούτο» του Αριστοφάνη έχει µόνο σκοπό να αναδείξει την ιδιαιτερότητα της κρανιώτικης ντοπιολαλιάς. Δεν αποτελεί επ’ ουδενί γλωσσολογική µελέτη, δεν έχω τις κατάλληλες γνώσεις άλλωστε.

Το µόνο που λέω και προτρέπω είναι να το διαβάσουµε, να στοχαστούµε και να το απολαύσουµε.

*Στην παρούσα  έκδοση, αυτή η ιδιαιτερότητα, αποτυπώνεται σε όλα τα αρσενικά ονόματα, επίθετα και μετοχές, πτώσης ονομαστικής, ενικού αριθμού, σε αντίθεση με την προηγούμενη που το άρθρο ο γράφτηκε ου : ου Θιός. Γίνεται μνεία πως στην καθημερινή χρήση, το αρσενικό άρθρο ο, αποδιδόταν και ου ( ου άνθρουπους ) και δεν γινόταν υποχρεωτικά η  αντικατάσταση και χρήση του, σε  ι ( ι άνθρουπους ). Τις περισσότερες φορές κατά την εκφορά του λόγου, γινόταν μικτή χρήση, και ου, και ι.

ΚΟΥΔΑΡΙΤΙΚΑ –ΜΑΣΤΟΡΙΚΑ

Τα µαστόρικα ή κουδαρίτικα είναι µια πολύ φτωχή,σε αριθµό λέξεων, συνθηµατική και λαϊκής κατασκευής γλώσσα. Την µιλούσαν οι µαστόροι στην ευρύτερη περιοχή της Ηπείρου, οι οποίοι την µετάφεραν στους τόπους που εργάζονταν και την υιοθέτησαν κι οι µαστόροι των περιοχών της Δυτικής Μακεδονίας και ορισµένων χωριών της Θεσσαλίας. Ο αριθµός των λέξεων και των εκφράσεων κυµαινόταν από 100 έως 300 περίπου.

Η ζωή των µαστόρων ήταν δύσκολη και επίπονη και η προσπάθεια εύρεσης εργασίας τούς ανάγκαζε να µετακινιούνται συχνά και πολλές φορές για µεγάλο χρονικό διάστηµα, µακριά από τους δικούς τους και τα χωριά τους. Στους ξένους τόπους που πήγαιναν για εργασία, πολλές φορές χρειαζόταν να µιλήσουν για θέµατα της δουλειάς, να σχολιάσουν τα αφεντικά τους, κλπ κι αναγκάστηκαν να δηµιουργήσουν µία δική τους διάλεκτο για να συνεννοούνται χωρίς να γίνονται αντιληπτοί από τους άλλους.

Η δηµιουργία και επινόηση της γλώσσας ήταν απλή. Χρησιµοποιούσαν µια λέξη, στην οποία έδιναν άλλη ερµηνεία από την αρχική και σε πολλές κουδαρίτικες λέξεις έδιναν περισσότερες από µία ερµηνείες. Aκόµη µιλούσαν µεταξύ τους µε καθηµερινές λέξεις, µόνο που έκαναν αντιστροφή των συλλαβών, δηλαδή τις τελευταίες συλλαβές τις έβαζαν µπροστά και τις πρώτες πίσω, π. χ. η κούδας νεί-πι ρο-νί = η κούδας πίνει νιρό. Σύνηθες ήταν κι η τοποθέτηση της συλλαβής το ή νι µπροστά από κάθε συλλαβή, π.χ. το-έ, το-λα, το-να, το-σι, το-πω, το-κά, το-τι = έλα να σι πω κάτι, µιλώντας όµως γρήγορα για να µην µπορούν οι άλλοι να κατανοήσουν τα λεγομενά τους.

Βρίσκω αφορµή να γράψω ένα περιστατικό που διηγήθηκε ο µακαρίτης παππούς µου Δηµήτριος Λάλος (Λαλουµήτσιους) που ήταν µάστορας, αναφέροντας ακόµη πως στην Κρανιά υπήρχαν πολλοί και καλοί µαστόροι. Σε ένα χωριό της Ελασσόνας όπου δούλευαν, η σπιτονοικοκυρά που έτυχε να είναι ωραία εµφανισιακά, τους έφερε πίτα να φάνε. Ο παππούς µου σχολίασε ως εξής «Όρµατη¹ η ζιούπινα»² αλλά ένας µάστορας, συµπλήρωσε και είπε «Αλλά όρµατη είνι κι η µουχούσου»³. ΄Ελα όµως που η αφεντικίνα ήξερε κουδαρίτικα κι απάντησε ανάλογα. «Η ζιούπινα για τ’ς κουδαραίοι⁴ κι η µουχούσου για τουν µουχό»⁵. * Έτσι οι µάστορες απόφευγαν να µιλάνε µπροστά σε όσους υποπτεύονταν ότι ήξεραν µαστόρικα.

Στην Κρανιά πολλές κουδαρίτικες λέξεις και εκφράσεις ενσωµατώθηκαν στην καθηµερινή οµιλία µε αποτέλεσµα να είναι δύσκολο να καταλάβει και να ξεχωρίσει κανείς, ποιες είναι καθαρές κουδαρίτικες λέξεις και εκφράσεις. Στο παρόν βιβλίο, προσπάθησα να ενσωµατώσω στην απόδοση του κειµένου όσες περισσότερες κουδαρίτικες λέξεις µπορούσα.

1. Όρµατη = καλή, ωραία, όµορφη, νόστιµη

2. Ζιούπινα = πίτα

3. Μουχούσου = αφεντικίνα, γυναίκα

4. Κούδαρος ή Κούδας = µάστορας

5. Μουχός = αφεντικό

* Την πληροφορία του συµβάντος έδωσε ο θείος µου Κωνσταντίνος Δηµητρίου Λάλος, τον οποίο ευχαριστώ.

Π Ρ Α Ξ Η Α΄- Σ Κ Η Ν Η Α΄

(Η σκηνή εκτυλίσσεται µπροστά στο σπίτι του Χρεµύλου.

ΚΑΡΙΩΝ. Τι βαρύ κι τρανό βάσανου είνι, µα τουν Δία κι τ’ς Θιοί,

να είνι καένας χουσµικιάρ’ς¹ σι µουχό² που είνι παρασάνταλους³.

Πουτί⁴, αν ι χουσµικιάρ’ς ουρµηνέψει⁵ πιο γνουµ’κά,

αλλά ι µουχός χαλεύει⁶ να µη του φκιάσι,

5          τότινας αν κατιτίς πααίνει ζαβά,⁷ ι  χουσµικιάρ’ς φταίει.

Η µοίρα το ’χει γραµµένου, του τουµάρι τ’, ι καθένας να µη του φκιάνει

ότ’ πιθυµάει,

αλλά να του φκιάνει ό,τ’ θέλει, αυτός που τ’ αγόρασι κι του πλήρουσι.

Κι ούλα αυτάια, έτσια είνι. Ιγώ τουν Θιό, τουν µαντιψιάρη  λέου,

που λέει τα µιλλούµενα απ’ του χρυσιένιου τριπόδαρου λιβανιστήρι⁹,

10         τουν λέου ότ’  φταίει για τιαυτό κι ας είνι

πρακτικός¹⁰, µαντεψιάρ’ς κι πουλύξιρους, όπους µουλουγούν,

ξινόµσι¹¹ τουν αφέντη µ’ κι τουν άφκι λουϊασµένου,¹²

να ’χει πάρει στου κουντό,¹³  έναν γκαβό,¹⁴

να αναπουδιάζει,¹⁵ κι να φκιάνει τα ίσια πράµατα στραβά.

Γιατί ιµείς που γκαλιουρίζουµι¹⁶, πααίνουµι µπρουστά απ’ τ’ς γκαβουστήλ’δις¹⁷,

15         ιτούτους πααίνει πακουντά,¹⁸ φκιάνου κι ’γώ του ίδιου µι του ζόρι,

κι δεν είνι µούγκι¹⁹ τούτου, δεν µας λέει γρύ,²⁰ µούτους²¹.

1. Χουσµικιάρ(η)ς = υπηρέτης για όλες τις δουλειές, χουσµέτια = δουλειές

2. Μουχός = κουδ. αφεντικό, µούχαινα ή µουχούσου = αφεντικίνα

3. Παρασάνταλους = κάποιος µε αλλόκοτη συµπεριφορά

4. Πουτί = γιατί διότι

5. Ουρµηνεύω = συµβουλεύω, ορµήνια = συµβουλή

6. Χαλεύω = θέλω, γυρεύω, επιθυµώ

7. Ζαβός = στραβός, ανάποδος

8. Μαντεψιάρης = γίνεται αναφορά σε µια ιδιότητα του θεού Απόλλωνα, το να µαντεύει το µέλλον, να δίνει χρησµούς

9. Λιβανιστήρι = γίνεται απόδοση στα χωριάτικα του µαντικού τρίποδα

10. Πρακτικός = γιατρός, θεραπευτής

11. Ξενουµώ =διώχν, αποµακρύνω

12. Λουιασµένος = παραζαλισµένος, αφηρηµένος

13. Παίρνω στου κοντό = έκφραση που σηµαίνει, ακολουθώ, πηγαίνω από πίσω

14. Γκαβός = τυφλός

15. Αναπουδιάζω = κάνω κάτι ανάποδα,

            πάω αντίθετα

16. Γκαλιουρίζω = βλέπω

17. Γκαβουστήλας =τυφλός

18. Πακουντά = από πίσω  

19. Μούγκι = µόνο

20. Γρυ = Τίποτα, καθόλου, ήχος της φωνής του χοίρου

21. Μούτος = µουγκός, αµίλητος

Ευχαριστούμε θερμά το συγγραφέα κ.Γιώργο Ι.Μπαλή για την ευγενική παραχώρηση του υλικού και  του ευχόμαστε μέσα από την καρδιά μας καλοτάξιδο το βιβλίο του και να είναι πάντα καλά να μας προσφέρει τέτοια έργα που να μας κάνουν περήφανους για το τόπο μας και τους ανθρώπους του.

Χ.Γ.