Μάθε παιδί μου...Παιδεία

Του Χρήστου Γκουνέλα,
Θεολόγου

Σκέψεις με αφορμή την εορτή των τριών Ιεραρχών

“Όλα είναι θέμα παιδείας” ήταν γραμμένο κάτω από το λογότυπο του Υπουργείου Παιδείας κατά το πρόσφατο παρελθόν. Και έμεινε και αυτό ως σύνθημα, όπως και τόσα άλλα συνθήματα σ’ αυτόν εδώ τον τόπο, μια νεκρή  στην πράξη πρόταση, που υπηρέτησε πρόσκαιρες πολιτικές σκοπιμότητες.

Την αλήθεια όμως, ότι όλα είναι θέμα παιδείας, κατάλαβαν  πριν από πολλά χρόνια τρείς εκκλησιαστικοί άνδρες, τρείς Ιεράρχες, οι οποίοι αφιέρωσαν όλο τους το «είναι» στο διδακτικό, κοινωνικό και ποιμαντικό τους έργο. Και οι τρείς, ενώ προέρχονταν από εύπορες οικογένειες, στο τέλος της ζωής τους πέθαναν πάμφτωχοι και μόνο με το ράσο τους.

   Αυτοί λοιπόν οι άνθρωποι, ο Βασίλειος ο Μέγας, ο Γρηγόριος ο Θεολόγος και ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος είχαν ως  πρότυπο Διδασκάλου  το Χριστό, το έργο Του, τη ζωή Του και το μαρτύριό Του. Πρώτα ζούσαν και μετά έγραφαν και δίδασκαν. Δεν ήταν δυνατόν να διδάξουν κάτι ξένο, αν από πριν δεν το είχαν ζήσει  και οι ίδιοι. Και βεβαίως, ζωή σημαίνει σχέση με το Θεό, με τον άνθρωπο, με όλη τη φύση.

   Ήρθαν σε επαφή με τη Φιλοσοφία της Αρχαίας Αθήνας χωρίς φόβο ή αισθήματα κατωτερότητας, και σαν μέλισσες επέλεξαν τα καλύτερα από τα λουλούδια  των Αρχαίων Φιλοσόφων  και τα μπόλιασαν με το Ευαγγέλιο του Χριστού, για να γεννήσουν το πιο γλυκό μέλι, τροφή για όλους εμάς, τις κατοπινές γενιές των ανθρώπων.

    Τα έργα τους, είτε Θεολογικά είτε Φιλοσοφικά ( επιστημονικά, ρητορικά, ποιητικά  και πολλά άλλα), είναι άξια ενδελεχούς μελέτης και μεγάλου θαυμασμού, πράγμα το οποίο δυστυχώς  δε συμβαίνει στο σύγχρονο Ελληνικό Σχολείο.

    Ανταγωνισμό, παπαγαλία ,άγχος και πόσες άλλες αρνητικές καταστάσεις βιώνουν καθημερινά οι μαθητές… Από την παιδεία του τύπου και του καθωσπρεπισμού προ της μεταπολίτευσης περάσαμε μετά, σιγά αλλά σταθερά, στην παιδεία του κενού περιεχομένου. Κάποτε στο σχολείο κυριαρχούσε ο φόβος της τιμωρίας και κατ’ επέκταση η πίστη σε ιδανικά και αξίες συνήθως ως προς τους εξωτερικούς τύπους . Και αυτό βεβαίως φάνηκε μετά,

όταν δηλαδή έφυγαν οι τύποι, και έμεινε η παιδεία μετέωρη. Αυτό που ζούμε σήμερα δηλαδή. Μια παιδεία της ημιμάθειας, της απαξίωσης και της ήσσονος προσπάθειας. Μια παιδεία τελικά, υποταγμένη στα υποκριτικά συνθήματα της εκάστοτε πολιτικής ηγεσίας, είτε πραξικοπηματικά  αυτοδιορισμένης παλιότερα είτε δημοκρατικά εκλεγμένης τα τελευταία μεταπολιτευτικά χρόνια.

  Μας έφεραν αναλυτικά προγράμματα βασισμένα σε Γερμανικά μοντέλα - τώρα τελευταία ακούμε και για Σουηδικά ή Φινλαδικά μοντέλα - να τα φορέσουμε σαν ένα στενό κακοραμμένο κοστούμι στο σώμα του κουρασμένου έλληνα μαθητή. Ένας άκρατος και άκριτος πιθηκισμός από τα χρόνια του ξενόφερτου Όθωνα ακόμα. Σαν να μην έχει αυτός ο τόπος ιστορία και μάλιστα λαμπρή, σαν να μην έχει πίστη, σαν να μην έχει παράδοση, πολιτισμό και μυαλά που να προοδεύουν στην επιστήμη.

   Στην Ελλάδα έχουμε ίσως και μια παγκόσμια πρωτοτυπία στην Παιδεία:  εφαρμοσμένα ή εφαρμοστέα προγράμματα εκπαίδευσης άλλων χωρών σε συνδυασμό όμως με τη νεοελληνική νοοτροπία της παροχής παιδείας μέσα από…φροντιστήρια.

  Μήπως εδώ λοιπόν  βρίσκεται η ρίζα του κακού που βιώνει σήμερα η Ελλάδα; Στη διαχρονικά παρεχόμενη παιδεία δηλαδή; Και σαφώς δεν κομίζουμε «γλαύκα ες Αθήνας», γιατί όλοι περάσαμε από το Ελληνικό Σχολείο και είμαστε γνώστες των πραγμάτων με εξαίρεση βέβαια πολλούς πολιτικούς μας, οι οποίοι έκαναν αξιόλογες σπουδές στα καλύτερα Πανεπιστήμια της αλλοδαπής  και ήρθαν να φέρουν τα φώτα της Δυτικής κουλτούρας και τώρα πλέον και τις …οικονομικές τους γνώσεις και θεωρίες για να μας…σώσουν.

  Μα, θα πει κάποιος,  τι πρέπει να γίνει; Είναι δυνατόν η Ελλάδα να μείνει πίσω από τις παγκόσμιες εξελίξεις και να απομονωθεί; Σαφώς και όχι. Ήδη όμως έχει απομονωθεί και δυστυχώς καθημερινά ταπεινώνεται. Γιατί; Γιατί απλούστατα ποτέ δεν ήταν ο εαυτός της. Πάντα «ανήκαμε στη Δύση», στην Ανατολή ή όπου αλλού. Και όταν «η Ελλάδα ανήκε στους Έλληνες» αυτό ήταν ένα πυροτέχνημα λόγου, που εκστομίζονταν  από πολιτικές  ηγεσίες για εσωτερική κατανάλωση και μόνο.          

Συνυπεύθυνος πολλές φορές σε όλα αυτά ήταν και ο λαός, που  έτρεχε στους «βουλευτάδες» - «μαυρογιαλούρους» για την κατάληψη μιας… «θεσούλας» στο δημόσιο, αλλά και…«δια πάσαν νόσον», ενώ κατόπιν θαμπωμένος από τα φώτα της Εσπερίας εξελίχθηκε σε homo consumens χάνοντας το «μέτρον άριστον».Αν και αυτό βεβαίως δεν ισχύει για όλους, γιατί κάποιοι μην έχοντας «μπάρμπα στην Κορώνη» ή λόγω προσωπικής κοσμοθεωρίας έμειναν… «έξω του Νυμφώνος».

  Αλλά αυτός ο λαός, που ιστορικά ποτέ δεν άφησε τη μοίρα να τον οδηγήσει, παρ’ όλα αυτά λες και από κάποιο χέρι κατευθύνεται στο σχήμα της Αρχαίας Ελληνικής Τραγωδίας: «ύβρις – νέμεσις – τίσις», για να φτάσει τελικά στη Λύτρωση της Τραγωδίας του.  Ύβρις εδώ, είναι η άρνηση του προσώπου μας και η κατάφαση του προσωπείου μας. Μια περίεργη μίξη του τρόπου ζωής της Δύσης (καταναλωτισμός, υλιστική αθεΐα στην πράξη) και της Ανατολής («ρουσφέτι», «μπαξίσι», κατάλοιπα της Οθωμανικής σκλαβιάς) και βεβαίως της Ελληνικής διχόνοιας, που όταν βασίλευε, πάντα μας έφερνε στο σπίτι μας τους ξένους καλοθελητές με το αζημίωτο.

  Στερέψαμε πνευματικά λοιπόν, και κατόπιν ενέσκηψε και η οικονομική κρίση. Και το χειρότερο είναι ότι καταλάβαμε την πνευματική μας ένδεια, ότι  δηλαδή «ο βασιλιάς είναι γυμνός», τώρα  που ζούμε  την υλική ένδεια και την οικονομική δυσπραγία. Έχουμε μάθει να εκτιμούμε τα πάντα βάσει οικονομικών όρων.

   Ζούσαμε λοιπόν, με υποκρισία στην κοινωνία και την παιδεία μας και τώρα τα προσωπεία πέφτουν, και συνεπώς οι επιλογές είναι δύο: ή θα χάσουμε την αυτοσυνειδησία μας – όση απέμεινε -  με ορατό τον κίνδυνο  να αφομοιωθούμε ή θα οικοδομήσουμε νέα θεμέλια ζωής βασισμένα στην αλληλεγγύη μεταξύ μας, σε αληθινή δημοκρατία και σε μια κοινωνία ελεύθερων  προσωπικοτήτων με κρίση και λόγο. Μέλη κι όχι μέρη αυτής της κοινωνίας, λειτουργικά ενωμένα μεταξύ μας, όπου κανένας δε θα είναι «η κόλαση για τον άλλον». «Ο καθένας έχει έναν εαυτό και κάνοντάς τον καλύτερο γίνεται αυτομάτως όλη η κοινωνία καλύτερη» συνήθιζε να λέει ο γέροντας Παΐσιος.

 Τα κλειδιά για μια νέα τέτοια κοινωνία σαν αυτή που περιγράφουμε τα έχουν οι νέοι άνθρωποι. Είναι η αισιοδοξία, η πίστη και η αγάπη που τους διαπνέει, το νέο αίμα που δεν έχει «μολυνθεί» ακόμα. Η πόρτα προς τον κόσμο είναι και πρέπει να γίνει η Παιδεία. Μια Παιδεία της ουσίας με πίστη στο Θεό και τον άνθρωπο, αλλά και με έμφαση στις επιστήμες. Με σεβασμό στα θρησκευτικά μας σύμβολα ( εικόνες, προσευχή, αγιασμός) ως πολύτιμο μέρος της ζωής μας κι όχι ως τύπο, καθώς επίσης και στα εθνικά μας σύμβολα (Σημαία, εθνικές εορτές), αλλά και  με σεβασμό στο διαφορετικό εθνικό και θρησκευτικό ιδεώδες .

  Σ’ αυτόν τον τόπο θα πρέπει επιτέλους, να μην απεμπολούμε τα στοιχεία της ταυτότητάς μας επειδή κάποιοι πατριδοκάπηλοι ή θρησκειοκάπηλοι τα χρησιμοποίησαν ή τα χρησιμοποιούν βάναυσα .Άλλωστε, και οι φίλοι μας οι Ευρωπαίοι αγαπούν την πατρίδα τους και γιατί να μην τους «αντιγράψουμε» σ’ αυτό; Οι Έλληνες όσες φορές λειτούργησαν σαν μέλισσες σύμφωνα με την παρομοίωση του Μ. Βασιλείου στο έργο του «προς τους νέους, όπως αν εξ ελληνικών ωφελοίντο λόγων», όχι μόνο δεν κινδύνευσε η υπόσταση της Ελλάδας, αλλά έδωσε και τα φώτα της σε όλο τον κόσμο.

  Αναγκαία είναι επίσης, η ύπαρξη παιδείας με πολιτιστικές προτάσεις και με καλλιέργεια των χαρισμάτων και δεξιοτήτων των νέων ανθρώπων. Μην ξεχνάμε το γεγονός ότι ο πολιτισμός υπήρξε ανέκαθεν η «βαριά βιομηχανία» των Ελλήνων αντλώντας το παγκόσμιο ενδιαφέρον και το θαυμασμό.

    Και το σημαντικότερο είναι ότι μέσα από τη νέα παιδεία  θα πρέπει να μάθουν οι νέοι πώς να κυβερνούν και να κυβερνώνται και βεβαίως, ότι οι κοινωνικές θέσεις είναι θέσεις θυσίας κι όχι νεκρωμένες θέσεις εξουσίας.

   Είναι η ώρα να απελευθερωθούν οι υγιείς πνευματικές δυνάμεις μέσα και από τους άλλους φορείς της παιδείας ,την ελληνική οικογένεια που πάντα συνείχε την κοινωνία, την Εκκλησία με τη ρηξικέλευθη πρόταση ζωής της και  τα μέσα μαζικής ενημέρωσης ως πολιτιστικά και επιμορφωτικά όργανα.

   Τώρα είναι η ώρα όχι για …οικονομικές ευκαιρίες, αλλά για την έκρηξη και  απελευθέρωση της ηφαιστειακής ψυχής των νέων με σκοπό τη μεταμόρφωση αυτού του κόσμου. Όσο πιο σύντομα το καταλάβουμε όλοι  μας, και περισσότερο οι ηγέτες αυτού του τόπου, τόσο πιο γρήγορα θα βγούμε απ’ αυτή τη δίνη  που έχουμε περιπέσει  και με δική μας ευθύνη μα περισσότερο των αρχόντων της πατρίδας μας. Το χρωστάμε άλλωστε στη νέα γενιά .Και άλλος τρόπος εκτός απ’ αυτόν ίσως να μην υπάρχει.