Δρ ΒΑΣΙΛΗΣ Κ. ΣΠΑΝΟΣ
ΟΙ ΟΙΚΙΣΜΟΙ ΣΤΗΝ ΕΠΑΡΧΙΑ ΤΗΣ ΕΛΑΣΣΟΝΑΣ
ΣΤΟ ΚΑΤΑΣΤΙΧΟ TD 101 ΤΟΥ 1521
Στη μνήμη του Γιώργου Θ. Μπλάντα
ΠΡΟΛΟΓΙΚΑ
Ο τακτικός συνεργάτης του Θεσσαλικού Ημερολογίου σχεδίαζε να συνθέσει ένα άρθρο με τους οικισμούς της Ελασσόνας που αναφέρονται στο οθωμανικό απογραφικό κατάστιχο 101 του έτους 1521. Μέσω του οθωμανολόγου Κώστα Καμπουρίδη είχε λάβει τις πληροφορίες μερικών οικισμών και σκεφτόταν να λάβει και των υπόλοιπων. Όμως, το νήμα της ζωής του κόπηκε αιφνιδίως, στις 8.5.2017, και έτσι δεν πρόλαβε να συνθέσει αυτό το άρθρο.
Για να μην μείνει η πρόθεσή του ατελέσφορη, αποφασίσαμε να προβούμε στη σύνθεση αυτού του άρθρου, αφού ζητήσαμε τη βοήθεια του κ. Καμπουρίδη. Μας έστειλε τις πληροφορίες και των άλλων οικισμών και του εκφράζουμε τις ευχαριστίες μας.
Στο απογραφικό κατάστιχο 101, στην περιοχή της Ελασσόνας συμπεριλαμβάνονται και 4 οικισμοί οι οποίοι σήμερα ανήκουν στην Πιερία, 9 στην επαρχία του Τυρνάβου και 33 άλλοι για τους οποίους δεν υπάρχει καμία άλλη αναφορά και δεν είναι εφικτό να τους τοποθετήσουμε σε κάποια επαρχία. Στο παρόν άρθρο θα περιοριστούμε στους καθαρά ελασσονίτικους οικισμούς, η παρουσίαση των οποίων γίνεται με αλφαβητική σειρά. Σε παρένθεση δίνεται η μορφή του τοπωνυμίου στο απογραφικό κατάστιχο και στη συνέχεια η σημερινή του, όπου έγινε μετονομασία. Στο τέλος σημειώνουμε τους οικισμούς της Πιερίας, του Τυρνάβου και τους απροσδιόριστους.
Α. ΟΙ ΕΛΑΣΣΟΝΙΤΙΚΟΙ ΟΙΚΙΣΜΟΙ ΤΟΥ 1521
4) Βαλανίδα (Valanida). Στον οικισμό ζούσαν 159 πλήρεις οικογένειες, 21 οικογένειες χηρών γυναικών και 35 ενήλικοι άγαμοι, δηλαδή γύρω στα 910 άτομα, τα οποία, απέδωσαν στον τιμαριούχο, ως πρόσοδο, 7.055 άσπρα.
10) Γιαννωτά (Yanota). Στον οικισμό ζούσαν 138 πλήρεις οικογένειες, 20 οικογένειες χηρών γυναικών και 22 ενήλικοι άγαμοι, δηλαδή γύρω στα 790 άτομα, τα οποία απέδωσαν στον τιμαριούχο, ως πρόσοδο, 5.037 άσπρα.
15) Καλογεράκι ( Kaloyeraki). Εγκαταλειμμένος, πριν από πολλά χρόνια, οικισμός στην περιοχή του Λουτρού. Στον οικισμό ζούσαν 16 πλήρεις οικογένειες και 1 οικογένεια χήρας γυναίκας, δηλαδή γύρω στα 85 άτομα, τα οποία απέδωσαν στον τιμαριούχο, ως πρόσοδο, 1.728 άσπρα. Το Καλογεράκι αναφέρεται το 1602,[1] το 1613/1614[2] και το 1633.[3] 18) Καρίτσα (Kariça). Ο εγκαταλειμμένος, πριν από πολλά χρόνια, οικισμός της βυζαντινής εποχής Καρυά, όπου η Μονή της Παλιοκαρυάς, στην κτηματική περιοχή της Κρανιάς. Στον οικισμό ζούσαν 33 πλήρεις οικογένειες, 4 οικογένειες χηρών γυναικών και 9 ενήλικοι άγαμοι, δηλαδή γύρω στα 190 άτομα, τα οποία απέδωσαν στον τιμαριούχο της περιοχής, ως πρόσοδο, 3.000 άσπρα.
20) Κεφαλόβρυσο, άλλο όνομα Μπονάρμπασι (Pınarbaşı, άλλο όνομα Kefalo İvrisi). Στον οικισμό ζούσαν 55 πλήρεις οικογένειες, 9 οικογένειες χηρών γυναικών και 13 ενήλικοι άγαμοι, δηλαδή γύρω στα 320 άτομα, τα οποία απέδωσαν στον τιμαριούχο, ως πρόσοδο, 3.389 άσπρα.
21) Κλεισούρα (Klisura). Στον οικισμό ζούσαν 26 πλήρεις οικογένειες, 5 οικογένειες χηρών γυναικών και 5 ενήλικοι άγαμοι, δηλαδή γύρω στα 150 άτομα, τα οποία απέδωσαν στον τιμαριούχο, ως πρόσοδο, 2.355 άσπρα.
23) Κονιατσή (Konyaçi). Ο σημερινός Ευαγγελισμός. Στον οικισμό ζούσαν 196 πλήρεις οικογένειες και 48 οικογένειες χηρών γυναικών, δηλαδή γύρω στα 1.170 άτομα, τα οποία απέδωσαν στον τιμαριούχο, ως πρόσοδο, 30.352 άσπρα.
24) Κοσμέσα, άλλο όνομα Κουτσούφλιανη (Kozniç nam-i diğer Kuçuflani). Εγκαταλειμμένος οικισμός 5-6 χλμ. βορειοανατολικά της Βερδικούσιας, όπου το τοπωνύμιο Κούζ’.[4] Ο απογραφέας σημείωσε ότι δεν υπήρχε στην προηγούμενη απογραφή του 1485, ενώ αναφέρεται στην απογραφή του 1454/1455 ως Κοσμίσα. Και στην απογραφή αυτή αναφέρεται ότι δεν υπήρχε στην προηγούμενη (1425-1430). Επίσης ο απογραφέας σημείωσε ότι ο οικισμός είχε και άλλο όνομα Κουτσούφλιανη. Πρόκειται για έναν άλλο οικισμό, ο οποίος βρισκόταν 8-10 χλμ. νοτίως της Βερδικούσιας, όπου το τοπωνύμιο Κουτσούφλιανη,[5] δηλαδή σε αντίθετη κατεύθυνση από εκείνη που βρισκόταν η Κοσμέσα. Στον οικισμό ζούσαν μόνο 4 πλήρεις οικογένειες, δηλαδή γύρω στα 20 άτομα, τα οποία απέδωσαν στον τιμαριούχο, ως πρόσοδο, 152 άσπρα.
26) Κρανιά (Kiranya). Στον οικισμό ζούσαν 55 πλήρεις οικογένειες, 6 οικογένειες χηρών γυναικών και 5 ενήλικοι άγαμοι, δηλαδή γύρω στα 300 άτομα, τα οποία απέδωσαν στον τιμαριούχο, ως πρόσοδο, 2.961 άσπρα.
29) Λουτρό (Lutro). Στον οικισμό ζούσαν 14 πλήρεις οικογένειες, 2 οικογένειες χηρών γυναικών και 1 ενήλικοw άγαμοw, δηλαδή γύρω στα 75 άτομα, τα οποία απέδωσαν στον τιμαριούχο, ως πρόσοδο, 1.024 άσπρα.
37) Μπράικο (Brayko). Εγκαταλειμμένος, πριν από πολλά χρόνια, οικισμός εκεί όπου το τοπωνύμιο Παλιομπράκι,[6] στα όρια της κτηματικής έκτασης της Κρανιάς με την Βαλανίδα.[7] Στον οικισμό ζούσαν 5 οικογένειες, δηλαδή γύρω στα 25 άτομα, τα οποία απέδωσαν στον τιμαριούχο της περιοχής, ως πρόσοδο, 253 άσπρα.
40) Παλαιόκαστρο (Kumarya, άλλο όνομα Palyokasri). Οι οικισμός αναφέρεται δύο φορές, ένδειξη ότι ανήκε σε δύο τιμαριούχους. Στο πρώτο τιμάριο ζούσαν 67 πλήρεις οικογένειες, 10 οικογένειες χηρών γυναικών και 8 ενήλικοι άγαμοι, οι οποίοι απέδωσαν στον τιμαριούχο, ως πρόσοδο, 3.255 άσπρα. Το δεύτερο τιμάριο, όπως σημείωσε ο απογραφέας, λεγόταν και Κουμαριά και δεν υπήρχε στην προηγούμενη απογραφή (1485). Αυτό σημαίνει ότι ιδρύθηκε μετά το 1485 και πριν από το 1521. Το τοπωνύμιο Κουμαριά δεν αναφέρεται σε καμία από τις γνωστές γραπτές μαρτυρίες. Στο τιμάριο αυτό ζούσαν 5 πλήρεις οικογένειες, 1 οικογένεια χήρας γυναίκας και 1 ενήλικος άγαμος, δηλαδή γύρω στα 30 άτομα, τα οποία απέδωσαν στον τιμαριούχο, ως πρόσοδο, 218 άσπρα.
41) Παλιά Συκιά (Palyosiki). Εγκαταλειμμένος οικισμός ο οποίος επανακατοικήθηκε από κατοίκους της γειτονικής Βερδικούσιας. Στον οικισμό ζούσαν 72 πλήρεις οικογένειες, 4 οικογένειες χηρών γυναικών και 10 ενήλικοι άγαμοι, δηλαδή γύρω στα 385 άτομα, τα οποία απέδωσαν στον τιμαριούχο, ως πρόσοδο, 6.198 άσπρα.
43) Παλιούρι, άλλο όνομα Σταυρός (İstavra, άλλο όνομα Palori). Εγκαταλειμμένος οικισμός στο 8ο χλμ. της επαρχιακής οδού Ελασσόνας-Δεσκάτης, όπου το τοπωνύμιο Παλιούρι. Στον οικισμό ζούσαν 10 πλήρεις οικογένειες, 1 οικογένεια χήρας γυναίκας και 1 ενήλικος άγαμος, δηλαδή γύρω 50 άτομα, τα οποία απέδωσαν στον τιμαριούχο, ως πρόσοδο, 976 άσπρα. Ο οικισμός αναφέρεται το 1613/1614[8] και την περίοδο 1534-1692.[9]
44) Πέστριτσε. Μόκρο, άλλο όνομα Κιλισέστε και άλλο όνομα Πεσρίτσε (Μokri, nam-i digger kilisece ne nam-i digger Pesritse). Η Μπισιρτσιά, η σημερινή Άκρη μετά το Λουτρό, στα όρια των επαρχιών Ελασσόνας και Σερβίων. Η Άκρη έχει κοινά σύνορα με το Μόκρο (Λιβαδερό) των Σερβίων και φαίνεται πως οι κτηματικές περιοχές τους απορελούσαν ένα τιμάριο, στο οποίο ζούσαν 42 πλήρεις οικογένειες, 5 οικογένειες χηρών γυναικών και 4 ενήλικοι άγαμοι, δηλαδή γύρω στα 230 άτομα, τα οποία απέδωσαν στον τιμαριούχο 7.198 άσπρα.
49) Συκιά (Siki). Στον οικισμό ζούσαν 167 πλήρεις οικογένειες, 33 οικογένειες χηρών γυναικών και 29 ενήλικοι άγαμοι, δηλαδή γύρω στα 1000 άτομα, τα οποία απέδωσαν στον τιμαριούχο, ως πρόσοδο, 21.137 άσπρα.
[4]. Χρήστος Καφφές, α) Βερδικούσια. Ιστορίας και παιδείας ψήγματα, Λάρισα 2007, 63-64. β) «Ο διαλυμένος οικισμός Κοσμέσα στην περιοχή της Βερδικούσιας», Θεσσαλικό Ημερολόγιο, 58 (1019) 367-370· Κώστας Σπανός, «Διαλυμένοι οικισμοί στην περιοχή της Βερδικούσιας», Πρακτικά 1ης Ημερίδας 6 Ιουλίου 2013. Διαδρομές στην Αρχαιότητα και στην Ιστορία του τόπου μας, Λάρισα 2016, 35.
Εδώ και πάρα πολλά χρόνια εκδίδεται από τον ακούραστο ερευνητή της ιστορίας μας κ. Κώστα Σπανό το "Θεσσαλικό Ημερολόγιο". Σε όλα αυτά τα χρόνια (από το 1980) της κυκλοφορίας του "Θεσσαλικού Ημερολογίου", έχουν γραφτεί στις σελίδες του μια πλειάδα ερευνητικών άρθρων που αφορούν την ιστορία της Θεσσαλίας από τα αρχαϊκά χρόνια έως και τα νεότερα.
Πριν λίγο καιρό κυκλοφόρησε η νέα έκδοση (Τόμος 74ος) του Θεσσαλικού Ημερολογίου. Η θεματολογία και αυτού του τόμου είναι ευρεία και καταπιάνεται με μια σειρά ιστορικών θεμάτων που αφορούν τη γεωγραφική περιοχή της Θεσσαλίας. Οι συνεργάτες - συγγραφείς του Θεσσαλικού Ημερολογίου χρησιμοποιώντας τις ιστορικές πηγές μας μεταφέρουν στο παρελθόν ερμηνεύοντας παράλληλα στη σύγχρονη εποχή, γεγονότα και πρόσωπα που πέρασαν από τον τόπο μας.
Ανάμεσα στους συμμετέχοντες συγγραφείς αυτού του τόμου βρίσκονται και ο Γιώργος Ι. Μπαλής (από την Κρανιά Ελασσόνας), ο Βασίλης Πλάτανος με καταγωγή από την Άκρη, και ο Νίκος Τάχατος (από τα Γιαννωτά Ελασσόνας). Με κείμενα τους συμμετέχουν επίσης ο εκδότης του Θ.Ε. Κώστας Σπανός και ο γιος του Βασίλης Σπανός. Ακόμη, η δημοσίευση του Αλέξη Γαλανούλη, είναι αφιερωμένη στη μνήμη του φίλου Γιώργου Μπλάντα.
Ευχόμαστε ολόψυχα να είναι καλοτάξιδος και αυτός ο τόμος και να συμβάλλει, όπως και οι προηγούμενοι, στη διάσωση και ανάδειξη της θεσσαλικής, αλλά και κατ' επέκταση της ελληνικής ιστορίας.
ΘΕΣΣΑΛΙΚΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ
ΠΕΡΙΟΔΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ
ΠΕΡΙΟΔΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ
ΕΚΔΟΤΗΣ: ΚΩΣΤΑΣ ΣΠΑΝΟΣ
ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ: ΒΑΣΙΛΗΣ Κ. ΣΠΑΝΟΣ, Δρ Ιστορίας
Ασκληπιού 68, 412 22 ΛΑΡΙΣΑ
τηλ. 2410-626.016, κιν. 6972-460.484
e-mail: kspanos.thessaliko@otenet.gr
www.thessaliko.gr
ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ: ΒΑΣΙΛΗΣ Κ. ΣΠΑΝΟΣ, Δρ Ιστορίας
Ασκληπιού 68, 412 22 ΛΑΡΙΣΑ
τηλ. 2410-626.016, κιν. 6972-460.484
e-mail: kspanos.thessaliko@otenet.gr
www.thessaliko.gr
Αποστολή Ενημέρωσης - Φωτογραφία: Γιώργος Ι. Μπαλής
Ευχαριστούμε τον εκδότη του "Θεσσαλικού Ημερολογίου" κ. Κώστα Σπανό για την παραχώρηση άδειας δημοσίευσης υλικού από τον 74ο Τόμο.
ΘΕΣΣΑΛΙΚΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ
ΤΑ ΠEΡIEXOMENA ΤΟΥ 74oυ ΤΟΜΟΥ
ΣΠΑΝΟΣ ΒΑΣΙΛΗΣ Κ., Οι οικισμοί της επαρχίας Ελασσόνας στο οθωμανικό κατάστιχο TD 101 του 1521
ΠΛΑΤΑΝΟΣ ΒΑΣΙΛΗΣ Φ., Θεσσαλοί φοιτητές στο Εθνικό Πανεπιστήμιο Αθωνών, 1875-1880, 1891-1895
ΒΟΥΒΟΥΣΗ ΜΑΡΙΑ Π., Οι εκλογές πληρεξουσίων των Θεσσαλών της Σκοπέλου για την Δ΄ Εθνοσυνέλευση του Άργους (1829)
ΜΥΛΩΝΑΣ ΣΕΡΑΦΕΙΜ, Θεσσαλική και μεσσηνιακή Ιθώμη: κοινή καταγωγή και βίοι παράλληλοι
ΚΑΛΟΥΣΙΟΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ Γ., Τρικαλινά Σύμμεικτα ΜΓ΄
DECOURT J.-CL. – NIELSEN TH. HEINE – HELLY BR. (μετ. Βασίλης Αργυρούλης), Η Θεσσαλία και οι γειτονικές περιοχές
SANTIN ELEONORA (μετ. Χριστίνα Πολέζε), Το επίγραμμα της Ηδίστης
LEHMAN GUSTAV ADOLF (μετ. Γιώργος Παπασωτηρίου), Η ηγεμονία της Θεσσαλίας στην Κεντρική Ελλάδα τον 6ο αιώνα π.Χ.
ΑΝΩΝΥΜΟΣ (μετ. Νίκος Η. Ζδάνης), Η Θεσσαλία το 1824 με το βλέμμα ενός Γερμανού
BRUNO HELLY (μετ. Κώστας Σαμαράς), Ένα ψήφισμα των Γόννων για δικαστές από το Κιέριον (α΄ μισό του 2ου αι. π.Χ.)
KΑYAPINAR LEVENT, Έξι οικισμοί της Ελασσόνας στην απογραφή των Οθωμανών του 1506
ΚΑΛΛΙΑΝΟΣ ΚΩΝ/ΝΟΣ Ν., Άγνωστες και αθησαύριστες ειδήσεις για μονές και ναούς της νήσου Σκοπέλου, Α΄
ΛΙΑΠΗΣ ΚΩΣΤΑΣ, Ο ναός της Παναγίας Μακρινίτσας επίγονος της Μονής Οξείας Επισκέψεως
ΠΑΠΑΪΩΑΝΝΟΥ ΓΙΑΝΝΗΣ, Ο σεισμός της Λάρισας της 1ης Μαρτίου
1941
ΣΑΚΕΛΛΑΡΗΣ ΚΩΣΤΑΣ, Η Θεσσαλία στους αρχαίους συγγραφείς: Αι-
νεία Τακτικό, Ανδοκίδη, Πολυίστορα, σχολιαστή του Απολλωνίου Ρο-
δίου και στο Corpus Paroemiographorum Graecorum
ΤΑΧΑΤΟΣ ΝΙΚΟΣ, Μία έκθεση του Αρδαμερίου Ιωακείμ για τη Δεσκάτη, την Κρανιά και το Λουτρό (1919)
ΡΟΥΣΙΑΚΗΣ ΣΩΤΗΡΙΟΣ, Δημώδη άσματα από τη Μύρινα της Καρδίτσας
ΧΑΝΤΖΗΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ Κ., Το βραγκιανίτικο γλωσσάρι
ΓΑΛΑΝΟΥΛΗΣ ΑΛΕΞΗΣ, Τα δεινοπαθήματα του μεσενικολίτη γιατρού και αγωνιστή Απ. Βασαρδάνη (1877)
ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΥ ΤΑΣΟΣ, Ιστορικά στοιχεία για την Αιγάνη της Λάρισας (1506-1570)
ΜΠΑΣΛΗΣ ΓΙΑΝΝΗΣ, Τα τοπωνύμια της Κρανιάς του Ολύμπου
ΣΠΑΝΟΣ ΚΩΣΤΑΣ, Ένα μπουγιουρδί για το μετόχι της Μονής του Δουσίκου στα Τρίκαλα (2.11.1827)
ΜΑΤΡΑΚΗ ΑΘΗΝΑ, Δύο θεσσαλοί αγωνιστές του 1821. Κων. Φιλίππου και Τριαντ. Αποστόλου
ΚΑΡΑΜΠΕΡΟΠΟΥΛΟΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ, Ο ιατρός Δημήτριος Α. Στωικός συγγραφέας της «Βιογραφίας του Ρήγα Βελεστινλή» το 1895
ΔΟΜΟΥΖΗΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ, Η πρόσληψη ενός γεωργού στο κουλούκι του Μικρού Βουνού της Λάρισας το 1882
ΜΠΑΤΣΙΛΑ ΜΑΡΙΑ, Ο Ασπροποταμίτης Γιαννάκης Χατζηπέτρου ζητάει από τον Όθωνα να τον διορίσει γερουσιαστή (8.5.1844)
ΔΡΟΣΟΣ ΝΕΚΤΑΡΙΟΣ, Ιστορικά στοιχεία για το Βαθύρεμα της Αγιάς (1454/1455)
RIGO ANTONIO (μετ. Στράτος Σαμακίδης), Μετέωρα. Οι απαρχές του μοναστικού κέντρου
ΜΠΑΡΜΠΑΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ, Αγοραπωλησία ενός πλοίου στο Στόμιο από καριτσιώτες καπεταναίους (1.12.1903)
ΚΛΗΜΟΣ ΓΙΩΡΓΟΣ, Πρώτη προσέγγιση των αγραφιώτικων οικισμών Τετάγι, Φλωρέσι, Μπεζήλα και Στούγγου. (Τα ονόματα των αφιερωτών τους στην πρόθεση της Ρεντίνας, 1640-1660)
ΣΤΟΥΚΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ, Η λαϊκή λατρεία των κατοίκων του Πετρίλου της Αργιθέας. Η περίπτωση της Παναγίας Πετριλιώτισσας - Φαναριώτισσας
ΓΚΕΚΑΣ ΙΩΑΝΝΗΣ, Το Σιαμ Κόλι
ΣΓΑΝΤΖΟΥ ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ, Δύο τρικεριώτικα πωλητήρια (1829, 1836)
ΜΠΟΥΜΠΑΣ ΘΩΜΑΣ Ι., Η Ιερά Μονή του Αγίου Δημητρίου (Βαλέτσκο) της Τσαριτσάνης. Επίσκεψη το έτος 1972
ΜΠΑΛΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ, Τριάντα ένα πατριαρχικά έγγραφα προς τη Μονή
της Ολυμπιώτισσας (1857-1909)
ΒΟΓΙΑΣ ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ, Προσθήκες στη βιβλιογραφία του ελληνοτουρ-
κικού πολέμου του 1897
ΤΣΟΥΡΗ ΓΕΩΡΓΙΑ, Οι πράξεις του συμβολαιογράφου της Λάρισας Αγαθάγγελου Α. Ιωαννίδη του έτους 1882 (2ο)
ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΩΝ ΝΕΩΝ ΒΙΒΛΙΩΝ
|
3-16
17-32
33-42
43-48
49-64
65-79
80-86
87-96
97-112
113-114
115-120
121-128
129-160
161-182
183-188
189-192
193-240
241-278
279-284
285-288
289-304
305-307
308-310
311-316
317-320
321-324
322-326
327-331
332-336
337-342
343-350
351-356
357-359
360-378
379-406
407-412
413-439
440-446
|
Τι ήταν τα άσπρα?
ΑπάντησηΔιαγραφήγροσια
Διαγραφήαξίζει να το διαβάσει κάποιος, μπράβο!
ΑπάντησηΔιαγραφή