Παύλος Λάλος: Τι ήταν τα Τουρκομνήματα της Κρανιάς

Τι ήταν τα Τουρκομνήματα της Κρανιάς

(Δύο ευρήματα από έναν «τούρκικο» τάφο)

Στην περιοχή του ρέματος της Καριάς, στην Κρανιά (κοντά στο Πεδίο Βολής), υπάρχει ένα τοπωνύμιο «τα Τουρκομνήματα», που μας προκαλεί να αναζητήσουμε την προέλευσή του. Το όνομα οφείλεται σε κάποιους τάφους (μνήματα) που υπήρχαν εκεί, για τους οποίους η προφορική παράδοση έλεγε ότι ήταν τάφοι (μνήματα) Τούρκων- μουσουλμάνων. Μια τολμηρή υπόθεση θα ήταν να είναι οι τάφοι –θήκες αρχαίοι και να έγινε δεύτερη χρήση τους. Οι τάφοι «Τουρκομνήματα» διατηρούνταν μέχρι πριν λίγες δεκαετίες, από πρόληψη, και γιατί είχαν πέτρες πλάκες πάνω τους, όπως οι αρχαίοι τάφοι- θήκες. Μετά άρχισαν να τους καταστρέφουν αυτοί που είχαν χωράφια εκεί, για να δουν τι έχουν μέσα. Η θέση είναι κοντά στην τοποθεσία Παλιοκαριά (παλιό χωριό Καριά- Καρίτσα) που διαλύθηκε πριν το 1700 και είχε δύο ναούς-τώρα ούτε ερείπια, όπου ένα άλλο τοπωνύμιο λέγεται «στο Τζιαμί». Σ’ αυτό το χωριό είχε κάνει προσωρινό «κονάκι» το 1668 (κατά τα κυνήγια του) ο Σουλτάνος κυνηγός Μεχμέτ Δ΄(*βλέπε κώδικα Μονής Παλιοκαριάς).

Στο σημείο αυτό περνάει η Στράτα, ο πανάρχαιος (αμαξιτός) δρόμος προς Δεσκάτη και Μακεδονία, που σώζονται ακόμη τμήματά του με πέτρα στρωμένος λεγόμενο καλντερίμι. Ίσως εκεί υπήρχε ως το 1912 ένα Τούρκικο φυλάκιο ελέγχου του δρόμου, με Τούρκους ζαπτιέδες (χωροφύλακες). Ο Ελ.Λάλος στο βιβλίο του αναφέρει ότι το 1930-1941 υπήρχε «φυλάκιο της Ελληνικής Χωροφυλακής» κοντά στα Τουρκομνήματα, ερειπωμένο κατά τα επόμενα χρόνια. Σήμερα δεν σώζεται τίποτα.

Από έναν τάφο στα Τουρκομνήματα, χωριανός που διατηρούσε μικρό Καφενείο στην κάτω πλατεία της Κρανιάς, είχε βρει δυο πήλινα αντικείμενα μαζί με οστά: Ένα μικρό κανάτι με ένα χερούλι και ένα πήλινο τσιμπούκι, λίγο φθαρμένο, τα οποία είδα πριν το 1980 στο μαγαζί του και τα σχεδίασα, αφού δεν είχα φωτογραφική μηχανή. Τα σχέδια παραθέτω για να κάνω και το σχολιασμό. Το κανάτι ύψους 19 εκατ. είχε μια διπλή μπορντούρα (κυκλικά) με εγχάρακτο σχέδιο, κάτω από το χερούλι. Δεν είχε χρώμα ούτε υάλωση. Το τσιμπούκι 4,5 εκατοστών, κι αυτό άβαφο, ουσιαστικά το τμήμα που λέγεται λουλάς, όπου τοποθετούνταν ο καπνός που καίγονταν, είχε επιμελημένη επιφάνεια στο επιστόμιο και σχέδια, ενώ σε μια μικρούτσικη κυκλική σφραγίδα είχε 3 γράμματα ασαφή. Σ’ αυτό έμπαινε μεγάλο ξύλινο μαρκούτσι (από τριανταφυλλιά ή άλλο) εσωτερικά τρύπιο για να ρουφούν τον καπνό, όπως βλέπουμε σε σχέδια περιηγητών, και ολοκληρώνονταν με ένα καλό επιστόμιο (πίπα) από ξύλο ή κεχριμπάρι.

Το τσιμπούκι για κάπνισμα ήταν συνήθως τούρκικη συνήθεια. (Ο ναργιλές ήταν μια άλλη παραλλαγή του τσιμπουκιού, πιο περίπλοκη). Και σε άλλες περιοχές σε τάφους τούρκικους βρίσκονται πήλινα τσιμπούκια που τα έβαζαν στους νεκρούς. Οι παλιοί Κρανιώτες κάπνιζαν συνήθως στριφτό τσιγάρο. Όπως γράφει ο αρχαιολόγος Σπύρος Κουγιουμτζόγλου** «Ο καπνός που εμφανίστηκε στην Ελλάδα τέλος του 16ου αι., ήταν απαγορευμένο είδος κατά το μεγαλύτερο μέρος του 17ου αιώνα (στην οθωμανική Αυτοκρατορία) και το κάπνισμα θεωρήθηκε ως πράξη αντίθετη προς τον Ιερό Νόμο (του Ισλάμ). Οι σουλτάνοι προσπάθησαν να περιορίσουν την καλλιέργεια και το κάπνισμα του καπνού, με την έκδοση απαγορευτικών διαταγμάτων ή την επιβολή- αργότερα- αυξημένης φορολογίας. Τα διάφορα απαγορευτικά διατάγματα καταργήθηκαν επί σουλτάνου Μουσταφά Γ΄(1757-1774) η δημοτικότητα του καπνού αυξήθηκε». Έτσι το κάπνισμα έφτασε και στην περιοχή μας και ο καπνός καλλιεργούνταν σε πολλά χωριά. Αυτό μας δείχνει από πότε μπορεί να είναι θαμμένοι μουσουλμάνοι με το αγαπημένο τους τσιμπούκι. 

**Σπυρίδων Κουγιουμτζόγλου, «Μια άγνωστη συλλογή κεραμικής της Οθωμανικής περιόδου από την πόλη των Τρικάλων», ΤΡΙΚΑΛΙΝΑ τ.32(2012) σ.281, (ΠΡΑΚΤΙΚΑ 9ου ΣΥΜΠΟΣΙΟΥ ΤΡΙΚΑΛΙΝΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ Νοέμ. 2011).

Παύλος Λάλος