Οι Θεσσαλοί στην Επανάσταση του 1821

Μητροπολίτης Λαρίσης Διονύσιος, ο φιλόσοφος

Του Κώστα Σπανού,

εκδότη του «Θεσσαλικού Ημερολογίου»

Η αποτίναξη του οθωμανικού ζυγού και η δημιουργία του ανεξάρτητου ελληνικού κράτους, υπήρξε κυρίως το αποτέλεσμα της εθνικής αφύπνισης. Την αφύπνιση αυτή ετοίμασαν σιγά-σιγά οι δάσκαλοι του Γένους στα πολλά σχολεία τα οποία ιδρύθηκαν ήδη από τα τέλη του 17ου και έφτασαν στη μεγάλη ακμή τους στα μέσα του 18ου αιώνα. Σ’ αυτό συνέβαλαν, αποφασιστικά και οι ρωσοτουρκικοί πόλεμοι, οι αποστασίες μερικών πασάδων (Αλή των Ιωαννίνων, Πασβάνογλου του Βιδινίου) οι οποίες αποδυνάμωσαν την οθωμανική αυτοκρατορία.

Η Επανάσταση, όπως είναι γνωστό άρχισε στις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες, με τα γνωστά αποτελέσματα, και στη συνέχεια επαναστάτησαν πολλές περιοχές του ελλαδικού χώρου, με πρώτη την Πελοπόννησο, η οποία βρισκόταν μακριά από τα μεγάλα στρατιωτικά κέντρα των Οθωμανών.

Οι Θεσσαλοί, μολονότι στη Λάρισα στρατοπέδευαν ισχυρές οθωμανικές δυνάμεις, οι οποίες ανά πάσα στιγμή μπορούσαν να δράσουν άμεσα και να καταπνίξουν κάθε απόπειρα εξέγερσης, δεν δείλιασαν. Άλλωστε, το πρώτο επαναστατικό κίνημα στην Ελλάδα σημειώθηκε στο Φανάρι της Καρδίτσας το 1404, ακολούθησε η επανάσταση του μητροπολίτη της Λάρισας Διονυσίου Φιλοσόφου (1600, 1611) και του παπα-Θύμιου Βλαχάβα το 1808, γεγονότα τα οποία δείχνουν την απέχθεια των Θεσσαλών προς την δουλεία. Σημειωτέον ότι στα προεπαναστατικά χρόνια από τα 17 αρματολίκια του ελλαδικού χώρου τα 10 ήταν στη Θεσσαλία και εδώ δημιουργήθηκαν στρατιώτες που πρόσφεραν τις υπηρεσίες τους στον Αγώνα.

Σχεδιαστική απεικόνιση του τραγικού τέλους του Θ. Βλαχάβα (Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τ. ΙΑ’, σ. 415).

Με αυτή, λοιπόν, την προϊστορία, δεν ήταν δυνατόν να μείνουν άπραγοι οι Θεσσαλοί. Στις αρχές του Μαΐου 1821 επαναστάτησε η Μαγνησία και σημειώθηκαν μάχες στην περιοχή του Βελεστίνου και στο Πήλιο και στις αρχές του Ιουνίου ακολούθησε η περιοχή των Τρικάλων, με πρωτεργάτες τον Νικολό Στουρνάρη και τον γαμπρό του Γρηγόρη Λιακατά. Μάχες δόθηκαν, επίσης, στα χωριά γύρω από την σημερινή λίμνη του Πλαστήρα και στα χωριά της Αγιάς, όπως προκύπτει από τη δημοσίευση, προσφάτως, ενθυμήσεων και σχετικών εγγράφων από τα αρχεία του κράτους.

Και στις τέσσερες ως άνω περιοχές η επέμβαση των Οθωμανών υπήρξε άμεση και με πολύ μεγάλες δυνάμεις, με τις οποίες κατέπνιξαν την επανάσταση και ισοπέδωσαν τον τόπο.

Όμως, παρόλα αυτά, οι Θεσσαλοί συμμετείχαν και πάλι στην επανάσταση του Ολύμπου του 1822. Η επανάσταση είχε άδοξο τέλος και οι αγωνιστές κατέφυγαν στη Σκιάθο και στη Σκόπελο, μαζί με πολλούς Μακεδόνες. Από εκεί πλαισίωσαν τα σώματα πολλών αρχηγών και μαζί τους πολέμησαν σε πολλές μάχες στη Νότια Ελλάδα, μακριά από τα σπίτια τους. Αρκετοί από αυτούς πρόσφεραν στον Αγώνα τη ζωή τους, άλλοι την περιουσία τους, ιδιαίτερα οι Ασπροποταμίτες που διέθεταν μεγάλα κοπάδια και επομένως σημαντική οικονομική επιφάνεια.

Από τα πιστοποιητικά, τα οποία υπέβαλαν, μετά το 1833, στην Πολιτεία ζητώντας κάποια χρηματική ενίσχυση για να ζήσουν, προκύπτει ότι οι Θεσσαλοί συμμετείχαν σε πάμπολλες μάχες, στο σώμα σπουδαίων αρχηγών, του Καραϊσκάκη, του Χατζηπέτρου κ. ά., εναντίον και αυτού του Ιμπραήμ πασά στην Πελοπόννησο.

Ας μη λησμονούμε ότι στην πολιορκία του Μεσολογγίου ένα μεγάλο τμήμα των υπερασπιστών του ήταν Θεσσαλοί, με πρώτους και καλύτερους τον Νικολό Στουρνάρη, τον Γρηγόρη Λιακατά και τον Τσαριτσανιώτη επίσκοπο των Ρωγών Ιωσήφ. Και οι τρεις τους θυσιάσθηκαν στο Μεσολόγγι, όπως και πολλοί δικοί τους κατά την έξοδο.

Τα γεγονότα τα οποία σημειώθηκαν στη Θεσσαλία είναι πολλά και τα θύματα αμέτρητα. Μετά την ανάφλεξη της επανάστασης στο Πήλιο, το 1823, οι οθωμανικές δυνάμεις της Λάρισας κατέστρεψαν πολλά χωριά, αιχμαλώτισαν πολλούς Έλληνες, τους μετέφεραν στην Αγιά και τους πουλούσαν ως δούλους.

Οι Θεσσαλοί αγωνιστές, μετά τη λήξη της Επανάστασης, φοβούμενοι τα αντίποινα δεν επέστρεψαν στα χωριά τους. Ο μεγαλύτερος αριθμός τους εγκαταστάθηκε στη Φθιώτιδα, στην κοιλάδα του Σπερχειού και στην Αταλάντη, στη βόρεια Εύβοια, στην Αττική, στο Ναύπλιο κλπ. Τα ονόματά τους, είναι καταχωρισμένα στους καταλόγους των ψηφοφόρων των Εθνοσυνελεύσεων, κυρίως του 1843, αλλά και στον μεγάλο αριθμό των αιτήσεων και των πιστοποιητικών τους, τα οποία σώζονται στα ΓΑΚ (Αριστεία) και στο Αρχείο των Αγωνιστών της Εθνικής Βιβλιοθήκης. Όλοι τους, σχεδόν, χωρίς χρήματα και αβοήθητοι από την Πολιτεία προσπάθησαν να επιβιώσουν με τις οικογένειές τους.

Είναι χαρακτηριστικά μερικά παραδείγματα: τα ορφανά του Καραϊσκάκη γράφουν και ξαναγράφουν εκλιπαρώντας κάποια βοήθεια, η χήρα του Στουρνάρη δεν έχει τη δυνατότητα να μεταφερθεί από το νησάκι Κάλαμος στο Ναύπλιο, παρακαλεί τον Καποδίστρια για ένα κομμάτι ψωμί για την οικογένειά της, ενώ ο άντρας της πρόσφερε στον Αγώνα όλη την περιουσία του.

Από τη μελέτη του αρχειακού υλικού πληροφορούμαστε ότι υπήρξαν Θεσσαλοί Ιερολοχίτες στο Δραγατσάνι, ναυτικοί κι ένας μπουρλοτιέρης, υπερασπιστές της Ακρόπολης, του Μεσολογγίου, ακόμα και των Ψαρών. Τα σχολικά βιβλία αναφέρουν μόνο δύο γραμμές για τη συμβολή της Θεσσαλίας στην Επανάσταση. Όσοι όμως μελετούμε τις αρχειακές πηγές, διαπιστώνουμε ότι η συμμετοχή των Θεσσαλών δεν υστερεί σε τίποτα ως προς τα άλλα διαμερίσματα της χώρας μας.

Αξίζει να σημειώσουμε εδώ μερικά ονόματα αγωνιστών, από τα πολλά: Καραϊσκάκης, Στουρναραίοι, Λιακατάς, Χατζηπέτρος, Περραιβοί, Καλαμιδαίοι, Μπατόπουλοι-Ελασσόνες, Ταμπάκης, Τσαραίοι, Ζαχειλαίοι, Κυριακός Πάγκαλος, Μπασδέκης, Γριζάνος, Σίσκοι, Ψείρας, Μανταλαίοι, Βλαχαβαίοι και πολλοί άλλοι γνωστοί με το πατριδωνυμικό Ασπροποταμίτης, Ολύμπιος και Θεσσαλός.

Πηγή: Larissanet.gr