H Mάχη στα πηγάδια και τον Αϊ – Λιά της Κρανιάς Ελασσόνας (10.2.1944)

Δημοσιεύουμε ένα εμπεριστατωμένο άρθρο του Γιώργου Ι. Μπαλή, το οποίο αφορά την τοπική ιστορία μας και δημοσιεύθηκε στο σημερινό φύλλο (10-2-2016) της Εφημερίδας "Ελευθερία" της Λάρισας. Με αφορμή το άρθρο αυτό να υπενθυμίσουμε ότι έχει ήδη γίνει πρόταση προς τη Δημοτική Ενότητα Αντιχασίων για ανέγερση σχετικού μνημείου ηρωικώς πεσόντων. Να τονίσουμε παράλληλα ότι το μνημείο αφορά την Εθνική Αντίσταση, η οποία ιστορικά και με καθολικό τρόπο αναφέρεται ως η κατεξοχήν ενωτική πράξη, στη νεότερη Ελληνική Ιστορία, όλων των Ελλήνων ενάντια στους Γερμανούς και Ιταλούς κατακτητές. Ο εμφύλιος ανήκει σε κατοπινά ιστορικά γεγονότα και σαφώς δεν έχει να κάνει με την μια και ενωτική Εθνική Αντίσταση των Ελλήνων στην οποία ανήκουν και τα γεγονότα που περιγράφονται στο άρθρο του Γιώργου Μπαλή. Στα παρακάτω γεγονότα συμμετείχαν ιστορικά αποδεδειγμένα Κρανιώτες και άλλοι  Έλληνες Πατριώτες πέρα και πάνω από διαχωριστικές γραμμές και ιδεολογικές αποχρώσεις. Συνεπώς δεν βλέπουμε τον λόγο κάποιοι συμπολίτες μας να εμμένουν σε διαχωριστικές γραμμές, οι οποίες μόνο προβλήματα δημιούργησαν τόσο στην Ελλάδα συνολικά, όσο και σε τοπικό επίπεδο. Οι όποιοι ενδοιασμοί για την ανέγερση ενός τέτοιου μνημείου νομίζουμε ότι είναι παντελώς αβάσιμοι. Οι ψυχές των ανθρώπων που σκοτώθηκαν στον εμφύλιο πόλεμο είτε επρόκειτο για "δεξιούς" είτε για "αριστερούς" είχαν ακριβώς την ίδια αξία. Είναι χρέος μας τελικά να τιμούμε τις ιστορικές πράξεις ενότητας, όπως ήταν η Εθνική Αντίσταση, και με αυτόν τον τρόπο να δηλώνουμε ότι δεν θέλουμε και πάλι να ξαναζήσει αυτός ο τόπος εθνικούς διχασμούς.

Ευχαριστούμε θερμά τον Γιώργο Ι. Μπαλή για την αποστολή του άρθρου του.

Ακολουθεί το άρθρο του Γιώργου Μπαλή:

Mετά την μάχη, στα πηγάδια της Κρανιάς Ελασσόνας, στις 10 Οκτωβρίου, όπου οι Κρανιώτες, ενωμένοι με τους μαχητές του ΕΛΑΣ, πολέμησαν νικηφόρα τον Γερμανό κατακτητή, η επαγρύπνηση και οι περιπολίες για την ασφάλεια του χωριού, από τυχόν αντίποινα, συνεχίστηκαν όλο τον χειμώνα, μέχρι τις 10 Φεβρουαρίου του 1944. Ημερομηνία που οι γερμανοί κατακτητές ξεκίνησαν εκκαθαριστικές επιχειρήσεις στα Χάσια και στα Καμβούνια. Στις 10 Φεβρουαρίου του 1944, ημέρα Πέμπτη, οι Γερμανοί, με μεγάλο αριθμό πεζοπόρων και μηχανοκίνητων τμημάτων και βαρέων όπλων του πυροβολικού, ορμώμενοι από την Ελασσόνα, ξεκίνησαν τις εκκαθαριστικές επιχειρήσεις δυτικά της Ελασσόνας μέχρι την ευρύτερη περιοχή της Δεσκάτης.

Χωρίς να συναντήσουν αντίσταση, έφτασαν μέχρι τη Βαλανίδα. Προχώρησαν μέχρι το Στένωμα, απ’ όπου το πυροβολικό τους βομβάρδιζε τις θέσεις των ανταρτών στις περιοχές Αϊ-Λιάς και Σουβλόπετρα. Εδώ, όμως, συνάντησαν ισχυρή αντίσταση από τις δυνάμεις της Χ Μεραρχίας του ΕΛΑΣ, οι οποίες συνεπικουρούνταν από μία διμοιρία της ΕΠΟΝ, της ιδίας Μεραρχίας. Διεξήχθηκε σκληρή μάχη μεταξύ των δυνάμεων της εθνικής αντίστασης και των Γερμανών, η οποία κράτησε μέχρι αργά το απόγευμα. Οι υπέρτερες αριθμητικά και με αρκετό οπλισμό δυνάμεις των Γερμανών, άρχισαν να ανακάμπτουν και να κερδίζουν έδαφος. Σ’ αυτόν τον άνισο αγώνα, οι αντάρτες υποχώρησαν προς την Κρανιά και συντεταγμένα αποχώρησαν προς την περιοχή της Δεσκάτης, αφήνοντας στο πεδίο της μάχης 5 νεκρούς. Στην συνέχεια, με το που έπεσε η νύχτα, οι Γερμανοί μπήκαν μέσα στο χωριό, πυρπόλησαν την εκκλησία του Αγίου Δημητρίου και σκότωσαν 2 γέροντες.

Οι ανθρώπινες και σε υλικό απώλειες των Γερμανών είναι άγνωστες. Από την πλευρά των πατριωτών, μελών της ΕΠΟΝ, δυστυχώς σημειώθηκαν 5 απώλειες. Στο παρόν μικρό άρθρο, δημοσιεύω ένα ιστορικό ντοκουμέντο, το οποίο έρχεται να επιβεβαιώσει, ιστορικά, την μάχη και τα ονόματα των 5, ηρωικώς πεσόντων στη μάχη της Κρανιάς, την 10 Φεβρουαρίου του 1944. Τα ονόματα δημοσίευσε η εφημερίδα της Κατοχής «Νέος Αντιφασίστας», όργανο του γραφείου ΕΠΟΝ της Χ Μεραρχίας (χρόνος Α, αρ. φύλλου 2/1.3.1944). Στην πρώτη σελίδα της εν λόγω εφημερίδας και μέσα σε ένα παραλληλόγραμμο πλαίσιο, αναφέρονται τα εξής:

«Στις 10 του Φλεβάρη έπεσαν πολεμώντας ηρωικά ενάντια στους Γερμανοφασίστες επιδρομείς, στη μάχη της Κρανιάς : 1) ΛΑΟΚΡΑΤΗΣ Γραμ. Γραφ. ΕΠΟΝ Χης Μεραρχ. 2) ΚΟΚΚΙΝΑΚΗΣ Στρατιωτικός της Υποδ. Ομάδας ΕΛΑΣ-ΕΠΟΝ Χης Μεραρχίας. 3) ΚΛΕΑΡΧΟΣ. 4) ΜΑΡΚΟΣ. 5) ΣΙΔΕΡΗΣ, Επονίτες της Υποδειγμ. Ομάδας ΕΛΑΣ-ΕΠΟΝ Χης Μεραρχίας».

Διασταυρώνοντας τις πηγές, διαπιστώνουμε ότι ο αείμνηστος Ελευθέριος Ε. Λάλος, στο βιβλίο του, «Η Κρανιά Ελασσόνας, Ιστορία Λαογραφία», περιέσωσε τα ονόματα 4 νεκρών και την καταγωγή 3 εξ αυτών των παλικαριών, με σχετική βιβλιογραφία. Συγκεκριμένα αναφέρει τα εξής: 1) Γιάννης Λόλας (Λαοκράτης), από τους Φιλιππαίους Γρεβενών, καπετάνιος της υποδειγματικής ΕΠΟΝ της Χης Μεραρχίας, γεωπόνος, γιος του μακεδονομάχου Χρήστου Λόλα (καπετάν Τσιάρας) 2) Κλέαρχος Θεμ. Ηλίας από τα Γρεβενά 3) Γεώργιος Σπ. Παπαδόπουλος από τα Γρεβενά. 4) Κοκκινάκης.

Η ταφή των νεκρών ηρώων, υπερασπιστών της Κρανιάς, έγινε στις 13 Φεβρουαρίου, πλησίον στην εκκλησία του Αϊ-Λιά, σε ομαδικό τάφο, διότι οι κάτοικοι, από τον φόβο αντιποίνων των Γερμανών, είχαν φύγει μακριά, βρίσκοντας καταφύγιο, σε δυσπρόσιτα μέρη πέριξ του χωριού. Μετά την πάροδο αρκετών ετών, οι οικείοι των νεκρών, προέβησαν στην ανακομιδή των οστών τους. Μετά το τέλος των πολεμικών επιχειρήσεων, οι Γερμανοί επιστρέφοντας από την περιοχή της Δεσκάτης, όπου είχαν προβεί σε εκτελέσεις και πυρπολήσεις σπιτιών, εισήλθαν και πάλι την Κρανιά, και την Παρασκευή 18 Φεβρουαρίου, πριν φύγουν για την Ελασσόνα, λεηλάτησαν και πυρπόλησαν μεγάλο αριθμό σπιτιών, καταστημάτων και βοηθητικών χώρων, (αχυρώνες, αποθήκες). Έτσι έχουν επιγραμματικά, τα γεγονότα για την ένοπλη αντίσταση των ανταρτών και τους νεκρούς της μάχης, την 10 Φεβρουαρίου του 1944, που έγινε στα Πηγάδια και στον Αϊ-Λιά, της Κρανιάς Ελασσόνας.

Η δημοσίευση του αποσπάσματος της κατοχικής εφημερίδας είναι ένας μικρός φόρος τιμής στους νεκρούς της μάχης και αποσκοπεί στην ανάδειξη και προβολή του ιστορικού γεγονότος, μέσα από πρωτογενείς ιστορικές πηγές, στην επιβεβαίωση της αλήθειας και στη συμβολή της μελέτης της τοπικής ιστορίας.

Βιβλιογραφία

Εφημερίδα «Νέος Αντιφασίστας», όργανο του γραφείου ΕΠΟΝ της Χης Μεραρχίας, Χρόνος Α΄, αρ. φ. 2/1.3.1944. ΑΣΚΙ, ψηφιακό αρχείο: Παράνομος Τύπος 1941-1944.

Ελευθέριος Ε. Λάλος, «Η Κρανιά Ελασσόνας. Ιστορία Λαογραφία», Έκδοση Δήμος Αντιχασίων 2008, σ. 363-373.

Γεώργιος Βέλκος «ΚΑΛΛΙΝΙΚΟΣ ΛΑΜΠΡΙΝΙΔΗΣ-ΕΠΙΣΚΟΠΟΣ ΕΛΑΣΣΟΝΟΣ (1924-1955)», Έκδοση Ιεράς Μητροπόλεως Ελλασσώνος, 2009. Σελ. 356

Ιωάννου Ε. Γκότση Τέως Νομάρχου, «Φλόγες στον Όλυμπο» 1945, ΕΚΔΟΣΙΣ: «ΕΛΛΑΣ-ΑΜΕΡΙΚΗ» σελ. 110

Ιωάννης Φακής «ΕΝΘΥΜΗΜΑΤΑ ΖΩΗΣ», διάδραση. Σελ. 136-140