O πρώτος Κρανιώτης που ανήλθε στο αξίωμα του Πρωτοεπιστάτη του Αγίου ‘Ορους

 

Από τον Παύλο Λάλο, 

Ακόμη μία ανάρτηση, από την έρευνα για τις πρωτιές Κρανιωτών, που απέδειξαν το ανήσυχο πνεύμα τους.

Γρηγόριος Λαυριώτης (Παπαγιάννης κατά κόσμο).

O πρώτος Κρανιώτης που ανήλθε στο αξίωμα του Πρωτοεπιστάτη του Αγίου ‘Ορους (έδρα Καρυές), (περί το 1950-1960) ήταν ο παπα-Γρηγόρης (μοναχός Γρηγόριος του μοναστηριού Μεγίστης Λαύρας όπου αναδείχθηκε εκπρόσωπος και μέλος της τετράδας που με έδρα τις Καρυές γινόταν για ένα χρόνο Πρωτοεπιστάτης έκαστος της τετράδας). Ο Γρηγόριος ήταν κατά κόσμο Αχιλλέας Κων. Παπαγιάννης, γεν. το 1892, αδερφός του Θόδωρου Παπαγιάννη (Χαλιάκα το παρατσούκλι) παππού του συγγραφέα Χρίστου Ζαφείρη, με τρίτο αδερφό τον Λάζαρο, είχε και δύο αδερφές Μαρία σύζυγο Τάσιου Γ.Φακή & Βαγγελή σύζυγο Στέργιου Γκουνέλα.

Έμαθε ο παπα Γρηγόρης τα πρώτα γράμματα στην Κρανιά και μετά στο Άγιο Όρος (επ’ αυτού ο Χρίστος Ζαφείρης, γράφει στο βιβλίο Ο ΚΑΙΡΟΣ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ, 2019, σελ.70-81, «ο Παπα Γρηγόρης) έμαθε γράμματα εκεί…». Κατά τον ίδιο Χρ. Ζαφείρη (σε τηλεφωνική μας συνομιλία) ο παπα Γρηγόρης στη μονή Μεγίστης Λαύρας (εξ ου και Λαυριώτης) έμαθε γράμματα σε σχολή που λειτουργούσε εντός της Μονής και δεν νομίζει να φοίτησε στην Αθωνιάδα Σχολή. Όμως το κύρος που είχε ως μοναχός τον ανέδειξε ως Πρωτοεπιστάτη Αγίου Όρους, μια θέση που ήταν η διοίκηση του Α.Όρους από πλευράς των μοναχών, ενώ υπάρχει πάντα και ο πολιτικός Διοικητής Αγίου Όρους ως εκπρόσωπος του κράτους.

Ο τρόπος ανάδειξης του Πρωτοεπιστάτη είναι καθιερωμένο να γίνεται με την εκλογή πρώτα των τεσσάρων επιστατών από τις 4 ισχυρότερες Μονές, πίσω από τις οποίες στοιχίζονται άλλες 3-4 στην καθεμιά. Έτσι ο Γρηγόριος πρώτα εκλέγονταν από τη Μονή Μεγίστης Λαύρας, ως επιστάτης και μετά στην τετράδα γίνεται Πρωτοεπιστάτης (με σειρά) κάθε ένας της τετράδας για έναν χρόνο.

Επίσης ο Χρ. Ζαφείρης, μου είπε, ότι έγινε περισσότερες από μία φορά Πρωτοεπιστάτης Αγίου Όρους μετά το 1950 ως 1960.

Δημοσιεύω την πιο γνωστή φωτογραφία του ως

Πρωτοεπιστάτης το 1956 από έρευνα-αρχείο Κ.Κατσαρού.

Κάποιες φορές ο παπα Γρηγόρης επισκέπτονταν το γενέθλιο χωριό Κρανιά. Σε μία από αυτές στις 30 Δ/βρίου 1923 πήγε και στη Μονή Μεταμορφώσεως- Παλιοκαρυάς, όπου υπέγραψε στο κατάστιχο Επισκεπτών* «ταπεινός Προσκυνητής +Γ. λαυριώτης. Της αληθείας δικαζούσης πολλά μεν τα επαινετά ουχ ήττον όμως και πλείστα έχουσιν ανάγκην της ταχείας μερίμνης και επανορθώσεως, ακολουθεί υπογραφή», απόφθεγμα ωραία γραμμένο που φανερώνει την καλλιέργειά του στο γραπτό λόγο. (υπάρχει η υπογραφή του στο βιβλίο του Γ.Ι.Μπαλή)

Ο παπα Γρηγόρης παρότρυνε φτωχούς γονείς Κρανιώτες που είχαν αγόρια να τα στείλουν στο Άγιο Όρος για να σπουδάσουν, με βαθύτερο ίσως στόχο να γίνουν μοναχοί- ιερείς, όπως ο Βλάσιος κατά κόσμο Β.Κουτσογιάννης (ο μόνος που έγινε Επίσκοπος), ο Θεόφιλος (Βασίλης) Φαρμάκης που έγινε φημισμένος Αγιογράφος στον Οίκο Παχωμαίων (ζει ακόμη το 2024), ο επίσης Αγιογράφος Ακάκιος (όνομα;), ο Πουρνάρας (Τίτας) που έριξε τα ράσα, ο Θώμος Γιάννης-πατέρας του φιλόλογου Δημ. Θώμου, (καλόερος το παρατσούκλι), που έφυγε από το Α.Όρος. Απ' τους νεότερους ο Δημήτριος Κατσιούλης (Διάκος) είχε γίνει αγιογράφος, που έφυγε από το Άγιο Όρος- τον γνώρισα στην Περίσταση Κατερίνης- μετά πέταξε τα ράσα και παντρεύτηκε στην Καρδίτσα, γιατί λόγω όρκου μοναχικού δεν του επέτρεπαν να παντρευτεί και να γίνει ιερέας ως επιθυμούσε. Δεν ζει.

Ο παπα Γρηγόρης (Παπαγιάννης) πέθανε (1960-65) στην Αθήνα, όπου πήγε να εγχειριστεί και έσβησε πάνω στην εγχείρηση, θάφτηκε, άδοξα, σε κάποιο νεκροταφείο της Αθήνας, που δεν το γνωρίζει η οικογένειά του. «όταν αργότερα, γράφει ο Χ.Ζαφείρης, δοκίμασα να εντοπίσω το νεκροταφείο και τον τάφο του δεν μπόρεσα να βρω άκρη» (σελ.80).

Μάλλον κανείς μοναχός δεν τον συνόδευσε .

*Βλ. ΓΕΩΡ. Ι.ΜΠΑΛΗΣ, ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΕΠΙΣΚΕΠΤΩΝ ΤΗΣ ΜΟΝΗΣ ΠΑΛΑΙΟΚΑΡΥΑΣ ΤΗΣ ΚΡΑΝΙΑΣ ΕΛΑΣΣΟΝΑΣ-1919-1929,2018, σ.62.

ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Στη μονή Παλιοκαριάς καταγράφεται στις 24-5 και στις 24-8- 1925 ένας ηγούμενος «πανοσιώτατος Γρηγόριος** Κ. Παπαϊωάννου», ενώ σε καταγραφή 22 Απριλ. 1926 και 1.8.1926 ηγούμενος αναφέρεται πάλι ο «Αρχιμανδρίτης Διον. Λάμαρης», και στις 26.4.1928. και 16.3.1929 (βλ.Γ.Ι.Μπαλής, 2018, σ.71 & 76).

**αυτός ο Γρηγόριος Κωνσταν. Παπαϊωάνου ίσως είναι μοναχός της Μονής (Παναγίας) Τσιούμας, Ελασσόνας κι όχι ο Κρανιώτης Γρηγόριος Κ. Παπαγιάννης. Ίσως να μετατέθηκε στη Μονή Παλιοκαρυάς για κάποιο λόγο, τον βρίσκουμε να υπογράφει στις 11/Νοεμ./1925 σε συμβόλαιο Μίσθωσης του καρπού βαλανιδιών (βαλανιδοκάρπου) δάσους Κορομηλιάς της Μονής Παλιοκαρυάς περιοχής Κρανιάς, έγγραφο αρχείου Ειρηνοδικείου Δεσκάτης, (***βλέπε άρθρο Κ.Σπανού, Ο ΔΕΣΚΑΤΙΩΤΗΣ ΧΡΗΣΤΟΣ ΔΡΟΜΠΟΎΡΑΣ ΕΝΟΙΚΙΑΣΤΗΣ…, περιοδικό Ξηροκρανιώτικα, Λάρισα, τ.30(2024), σ.16-17).

Ήταν ηγούμενος τότε στη Μονή Παλιοκαρυάς Κρανιάς ο παπα Δανιήλ(που το 1924 δεν αναφέρεται) και μοναχοί ο (Κρανιώτης) Γεράσιμος και ο Ιωαννίκιος, όπως φαίνεται κι από άλλες ενθυμήσεις στο ίδιο κατάστιχο.

(Σημειώνω ότι): κατά Ε.Ε.Λάλο, βιβλίο "Οι προγονικές ρίζες..." , ο γενάρχης των Παπαγιανναίων Κρανιάς είναι ένας Γιάννης Κοντογιάννης που ήρθε περί το 1800-5, από το Σιουπίκι Β.Ηπείρου, στο βουνό Οξυά, περιπλανόμενος- φυγάς νέος 17 χρονών, και περιμαζεύτηκε από κάποιον Κρανιώτη που τον έφερε στην Κρανιά. Γνώριζε λίγη ψαλτική και έτσι μετά παντρεύτηκε κι έγινε παπάς στην Κρανιά, παπα Γιάννης, που ως συνήθως καταγράφτηκε ως επίθετο. Πολλοί οι απόγονοι του Παπά αυτού και ορισμένοι αποκτούσαν παρατσούκλι, όπως τα παρατσούκλια Μπακαλοϊάννης, Ντρίζος, Μέμτσιος, Κολούσιος, Πετσοϊάννης, Φάφας(=ο φωτογράφος), Τζελομήτρος, Τζέλος, Τζιλοϊάννης(ο δεύτερος παπα Γιάννης που γεν. γύρω στο 1910-11), Ντόβας, Χαλιάκας( ο Θόδωρος)., αλλά και ένα παρατσύκλι που έγινε επίσημο επίθετο, το Τζήμος (οικογένεια με τον φούρνο).

Φωτο: Χ.Ζέγκου 1956. Στη σκάλα του Πρωτάτου Καρυών Αγίου Όρους, ο Πρωτοεπιστάτης παπα Γρηγόριος, με τον τότε πολιτικό Διοικητή Αγίου Όρους και μοναχούς