5/8/1923- Θωμάς Γκαντάρας, η ιστορική αλήθεια για τον θάνατό του

Στις 5 Αυγούστου 1923 ο Λήσταρχος Θωμάς Γκαντάρας από την Άκρη Ελασσόνας άφηνε την τελευταία του πνοή στα βουνά των Χασίων, επιβεβαιώνοντας το ευαγγελικό «μάχαιραν έδωκας, μάχαιραν θα λάβεις…». Ο συμπατριώτης μας Γιώργος Μπαλής μετά από ενδελεχή έρευνα των πηγών παραθέτει στο βιβλίο του «Το βιβλίο επισκεπτών της μονής Παλαιοκαρυάς της Κρανιάς Ελασσόνας (ιστορικές πληροφορίες και γεγονότα 1917-1929)» (Λάρισα, 2018), τις ιστορικές μαρτυρίες για τον θάνατο του Θωμά Γκαντάρα. Αποκαθίσταται έτσι η ιστορική αλήθεια του γεγονότος του θανάτου τού και επονομαζόμενου «Μαύρου Λήσταρχου». Επιπλέον, στην εν λόγω έρευνα δημοσιεύονται και στοιχεία Κρανιωτών και Λουτριωτών οι οποίοι είχαν σχέση με τη ληστοκρατία στην περιοχή.

Το βιβλίο του Γιώργου Μπαλή παρουσιάστηκε στον Σύλλογο Κρανιωτών Λάρισας.

Χρήστος Γκουνέλας

Ακολουθεί το σχετικό μέρος από το βιβλίο: 

ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ

Κάθε τόπος και κάθε μνημείο έχει την δική του Ιστορία, μικρή ή μεγάλη. Η δυσκολία καταγραφής της οφείλεται κυρίως στην έλλειψη των πηγών. Γνωρίζοντας, λοιπόν, ότι πρέπει να εκμεταλλευτούμε κάθε γραπτή μαρτυρία, αποφάσισα να μελετήσω και να δημοσιεύσω το βιβλίο των επισκεπτών της Μονής Παλαιοκαρυάς.

Από τη μελέτη των γραπτών ενθυμήσεων των εντυπώσεων στο βιβλίο των επισκεπτών, διαπίστωσα ότι στις σελίδες του είναι καταχωρισμένες αξιόλογες ιστορικές πληροφορίες, με τις οποίες διευκρινίζονται ή συμπληρώνονται κενά για γεγονότα και καταστάσεις της περιόδου 1917-1929, με τοπικό και γενικό ενδιαφέρον.

Από τη θέση αυτή εκφράζω τις ευχαριστίες μου στον σεβασμιώτατο μητροπολίτη της Ελασσόνας κ. Χαρίτωνα, για την παραχώρηση ενός φωτοαντιγράφου του εν λόγω λευκώματος, μέσω του αρχιμανδρίτη της Μονής του Σπαρμού Βασιλείου και στον εκδότη του Θεσσαλικού Ημερολογίου Κώστα Σπανό, που είναι πάντα πολύτιμος αρωγός, στις όποιες προσπάθειές μου, για την αποσαφήνιση των δύσκολων σημείων ανάγνωσης των χειρογράφων.

Πολλές ευχαριστίες, οφείλω για την παραχώρηση των φωτογραφιών τους, στους Αθανάσιο Γκαντάρα, Πέτρο Παπαθανασίου, Γκονέλα Ν. Λάμπρο, Παύλο Λάλο και Αθανάσιο Μπετχαβέ.

Ευχαριστώ επίσης τους Ευάγγελο Χαρισίου Γκουντούρα, Ευάγγελο Στεφ. Φακή, για τις σημαντικές πληροφορίες, που έθεσαν στη διάθεσή μου.

                                                                              Γεώργιος Ιω. Μπαλής

 

          Η ΛΗΣΤΕΙΑ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΕΛΑΣΣΟΝΑΣ

 

 Επειδή στις σελίδες του βιβλίου υπάρχουν πολλές αναφορές για την ύπαρξη ένοπλων αστυνομικών και στρατιωτικών αποσπασμάτων, τα οποία διέρχονταν από την μονή, με σκοπό την πάταξη της ληστείας, θεωρώ σκόπιμο να δώσω ορισμένες πληροφορίες για τη ληστεία, η οποία εκείνη την περίοδο του Μεσοπολέμου βρισκόταν σε έξαρση.

 Ιδιαίτερα σημαντικό είναι το γεγονός, ότι στο βιβλίο επισκεπτών της Μονής Παλαιοκαρυάς, υπάρχουν αρκετές εγγραφές που αφορούν τον περιβόητο λήσταρχο Γκαντάρα Θωμά από την Μπισιρτσιά, σημερινή Άκρη Ελασσόνας. Οι γραφείς των ενθυμήσεων, χωρίς να το γνωρίζουν, έγραψαν ιστορία, διότι μας δίνουν με σαφήνεια, πολύτιμες πληροφορίες που αφορούν τον θάνατο του αρχιληστή.      

Το φαινόμενο της ληστείας στην Ελλάδα, κατά την περίοδο της οθωμανικής κατοχής, είναι μεγάλο και έχει βαθιές ρίζες. Οι ληστές-κλέφτες συμμετείχαν ενεργά στον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα του Έθνους και πολλές φορές, έως το 1912, χρησιμοποιήθηκαν για εθνικούς σκοπούς.

Πριν από το 1881, οπότε ελευθερώθηκε η Θεσσαλία, ο χώρος δράσης των ληστών εκτεινόταν από τις παραμεθόριες περιοχές του τότε ελληνικού κράτους (Φθιώτιδα) έως το εσωτερικό της Ηπείρου και της Θεσσαλίας. Η άμεση γειτνίαση της περιοχής με τις τουρκοκρατούμενες περιοχές της Μακεδονίας και της Ηπείρου μεγιστοποίησε το πρόβλημα, σε συνδυασμό, πάντα, με τον δυσχερή έλεγχο των συνόρων. Το ορεινό της περιοχής ευνοούσε τη δημιουργία και τη δράση ληστρικών ομάδων και η καταδίωξη και εξόντωση των ληστών από τον ελληνικό στρατό, λόγω του δύσβατου εδάφους και της ύπαρξης ισχυρού οθωμανικού στρατού, ήταν δύσκολο έργο. Η δυσκολία εξάλειψης της ληστείας οφειλόταν στο γεγονός ότι οι Οθωμανοί δεν έδειχναν ιδιαίτερο ζήλο και δεν απασχολούσαν τον στρατό τους για την καταδίωξή τους, παρόλο που η παρουσία των ληστών και η δράση τους ήταν πέριξ των ελληνοτουρκικών συνόρων, τα οποία οι ληστές περνούσαν με σχετική ευκολία και πήγαιναν από την μία στην άλλη πλευρά της μεθορίου.

Ειδικότερα, η Βόρεια Θεσσαλία, μετά την απελευθέρωση (1912) και την ένωσή της με το ελληνικό κράτος, βρέθηκε αντιμέτωπη με το οξυμένο πρόβλημα της ληστείας. Το φαινόμενο της ληστείας στις επαρχίες Ελασσόνας και Γρεβενών γνώρισε μεγάλη άνθηση, διότι υπήρχε μεγάλος αριθμός νομάδων κτηνοτρόφων (Σαρακατσαναίων και Βλάχων), οι οποίοι οδηγούσαν τα μεγάλα κοπάδια τους, από τις εύφορες πεδιάδες της Θεσσαλίας προς τα ορεινά και το αντίστροφο. Η ύπαρξη της περίφημης Βλαχόστρατας, που ήταν το κύριο πέρασμα των μεγάλων κοπαδιών από τα πεδινά στα ορεινά βοσκοτόπια της Σαμαρίνας και των άλλων βλαχοχωριών και τανάπαλιν, αποτελούσε από μόνη της δέλεαρ και μία από τις κύριες αιτίες ύπαρξης και δράσης των ληστών, διότι οι χρήστες της είχαν μεγάλο και ποικίλο ζωικό κεφάλαιο και πλούτο. Τους μετακινούμενους αυτούς κτηνοτρόφους ζημίωναν με μικροκλεψιές ζώων και απλοί Κρανιώτες, αφού η παράδοση της κλεψιάς ήταν ριζωμένη, σύμφωνα με αφηγήσεις των ίδιων.

Η ζωοκλοπή, ως πράξη και συνήθεια, δεν αποσκοπούσε μόνο στην απόκτηση τροφής και μάλιστα ποιοτικής και σπάνιας, όπως ήταν το κρέας, αλλά αποτελούσε ταυτόχρονα ένα δείγμα ευφυούς ικανότητας και ανάδειξης του ανδρισμού, συγχέοντας στη συνείδησή τους, το όνομα κλέφτης, ως κατάλοιπο του ηρωισμού.

Τα αναφερόμενα στην έκθεση, την οποία υπέβαλλε ο τοποτηρητής της Μητρόπολης Ελασσόνας Αδραμερίου Ιωακείμ, στο Εκκλησιαστικό Ιερατικό Συμβούλιο, στις 12 Ιανουαρίου 1920, είναι εξόχως κατατοπιστικά: «Διαβιβάζω…τον απολογισμόν…της Ιεράς Μονής Γιαννωτάς…1) Το μόνον τσιφλίκιον της Μονής ταύτης ονόματι Μπισια[ρ]τσά εκ 15 οικογενειών αποτελούμενον…4-5 οικογένειαι έχουν εκτοπισθεί επί υποθάλψει ληστών εκ του αυτού χωρίου καταγομένων, άλλοι έχουν φυλακισθή, άλλοι ζώσιν βίον ληστρικόν. 2) Η Μονή αύτη υφίσταται πολλαπλάς πιέσεις. Ωσεί μη ήρκουν αι καθημεριναί φιλοξενίαι των αποσπασμάτων και αι αφαιμάξεις των ληστών με την δημιουργηθείσαν κατά τα τελευταία έτη θλιβεράν κατάστασιν… Ούτω η Μονή εστερήθη και των αγρών αυτής και τα αιγοπρόβατά της δεν δύναται να βοσκήση. Αλλά και τι είνε δυνατόν ακινδύνως να πράξωσι εις τόπον όπου αι δολοφονίαι είνε συχναί, όπου με 3 ή 4 χωροφύλακας δύναται τις να οδεύη και πάλιν μετά φόβου, όπου η ζωή του ανθρώπου δεν αξίζει πλέον του κτήνους; Μήπως και η Μονή Παλαιοκαρυάς[1] δεν πάσχει τα αυτά καίτοι ο ηγούμενός της είνε και νέος και δραστήριος και τολμηρός; Μόνο η λήξις της εμπολέμου καταστάσεως και εσωτερική αναδιοργάνωσις θέλει φέρη την θεραπείαν».

 Ο Ηλίας Λαμπρέτσας αναφέρει ότι ο τοπικός Τύπος της εποχής εκείνης και ιδιαίτερα η εφημερίδα Ηχώ της Μακεδονίας (7.9.1924) δημοσίευε πολλά άρθρα σχετικά με το μεγάλο θέμα της εποχής: «Tα Xάσια είναι κλεπτοχώρια. Θεωρούνται ως κρυσφήγια των ληστών λόγω του εδάφους και των απεράντων δασικών εκτάσεων αίτινες περιβάλλουν αυτά».[2] «Οι τρομεροί λήσταρχοι, όπως οι Bασιλάδες από την Kρανιά Ελασσόνας, ο Θωμάς Γκαντάρας από τη Mπισιρτσιά, ο Kατσέλης Bαγγέλης από την Eλάτη, ο Tσιάμης Γιάννης από το Λιβαδερό, οι Παπαγεωργίου Περικλής και Λιανοκάπης από το Λουτρό, οι Παπαθεοδώρου, Γκανάτσιας, Mακρής και Γιανγκούλας από τον Mεταξά, οι Kουτσίλας από την Tσαπουρνιά, Μπλαντέμης, Μπαμπάνης, Τράντας, Τζατζάς, Φουρτούνας, Καραλής, Βελόνας, Σπαθούλας, Λόλας κ.ά, είχαν στήσει τα λημέρια τους σε απρόσιτες τοποθεσίες και τρομοκρατούσαν, βασάνιζαν, λήστευαν και σκότωναν τους κατοίκους των χωριών της περιοχής μας. Απαγωγές και λύτρα, ήταν καθημερινό φαινόμενο».[3]

 Οι γεωργοκτηνοτρόφοι φυσικό ήταν να είναι πιο πολύ εκτεθειμένοι στον κίνδυνο, λόγω των συνθηκών ζωής και εργασίας τους στην ύπαιθρο. Οι άγριοι ληστές πήγαιναν στα μαντριά τους για τροφή, ρούχα και λεφτά. Οι περισσότεροι από τους κτηνοτρόφους, χωρίς να το θέλουν, αναγκάζονταν, για ευνόητους λόγους, να προσφέρουν τροφή και στέγη στους ληστές. Γι’ αυτό, πολλοί από αυτούς γίνονταν ληστοτρόφοι. Όσοι δεν υπέκυπταν στις απαιτήσεις τους έβαζαν σε κίνδυνο το βιός τους και την ίδια τους τη ζωή. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να βρίσκονται σε δύσκολη κατάσταση, διότι από την μία αναγκάζονταν να συνεργάζονται με τους ληστές και από την άλλη ήταν εκτεθειμένοι στα αποσπάσματα, διότι, σύμφωνα με τον Νόμο, μπορούσαν να κυνηγούν και να τιμωρήσουν και τους τροφοδότες των ληστών, εκτοπίζοντάς τους με τις οικογένειές τους σε μακρινά μέρη της χώρας.

Ηχώ στις 30.9.1928 ανέφερε τα εξής: «Ο περί ληστείας νόμος προέβλεψεν την σκληράν ποινήν της εκτοπίσεως των περιθαλπτών και συγγενών των ληστών. Διά της εφαρμογής της διατάξεως ταύτης προβλέπεται η στέρησις παντός ερείσματος των ληστών και συνεπώς η εξόντωσις της ληστείας».[4] Οι μεγαλοκτηνοτρόφοι, εκτός από την εκούσια παροχή τροφής και ρουχισμού, εξαναγκάζονταν να πληρώνουν μεγάλα χρηματικά ποσά, για να γλιτώσουν τη ζωή τους και τη ζωή των μελών των οικογενειών τους. Ηχώ 12.8.1923: «Ο φονευθείς Καντάρας είχε προ δεκαπέντε ημερών συλλάβει τον εκ Κρανιάς Ιωάννην Γκουντούραν και επέδωκε αυτώ περί τας 15 επιστολάς απευθυνομένας εις διαφόρους κτηνοτρόφους Κρανιάς παρ’ ων εζήτει ανά 15.000 δραχμάς (…)». Στο ίδιο φύλλο, αναφέρεται ότι ο λήσταρχος Περικλής έστειλε επιστολές στο Λουτρό, ζητώντας 30.000 δραχμές.[5]

Το φαινόμενο της ληστοκρατίας ταλαιπώρησε την Ελλάδα μέχρι τα μέσα, περίπου, της δεκαετίας του 1930, οπότε και εξαλείφτηκε εντελώς. Τότε μπόρεσαν οι κάτοικοι των επαρχιών να ασχοληθούν με ηρεμία και απερίσπαστοι με τις εργασίες τους στην ύπαιθρο.

 

 

ΦΕΚ 108Α-18.5.1918, σ. 747.

 

                         ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΕΠΙΣΚΕΠΤΩΝ

Αναμνηστικόν λεύκωμα ξενιζομένων επισκεπτών Ιεράς Μονής Μεταμορφώσεως του Σωτήρος Παλαιοκαρυάς Δεσκάτης.

Εν τη Ιερά Μονή Παλαιοκαρυάς τη δεκάτη Τετάρτη του μηνός Ιανουαρίου του έτους χίλια εννεακόσια δέκα επτά (1917).

 

Ο   της άνω Μονής Ιερομόναχος Ηγούμενος Διονύσιος Ιωακείμ Λάμαρης εκ Δεσκάτης.

                                            019

    Εν Παληοκαριά τη 28 Απριλίου του έτους 1923 ημέραν Σάββατον και 10 Π.Μ. Ο κάτωθεν υπογεγραμμένος χωροφύλαξ του Μεταβατικού αποσπάσματος[6] Ελασσώνος μετέβην προς σηνάντισην του αποσπάσματος.

Τη 28-4-23  Καρράς χωρ/λαξ

                                                      029

    Ο υπογεγραμένος Χωροφύλαξ Σκουρογιάννης Ιωάννης ων Διοι/τής του Αστυνομικού Σταθμού Κρανιάς[7] εξήλθον μετά των υπ’ εμέ ανδρών προς εκτέλεσιν υπηρεσιών και καταδίωξιν Λυποτακτών, αν και διήλθον εκ της Ιεράς μονής Μεταμορφώσεως του Σωτήρος και πανηγυρίζον σήμερον την μεταμόρφωσιν του Σωτήρος και εφηλοξενήθην παρά του ηγουμένου και του προσωπικού επί δύο ημέρας και εκφράζομεν τας ευχαριστίας αυτών.

 Εν Ιερά μονή Παλαιοκαριάς τη 6ην Αυγούστου 1922

Ι. Σκουρογιάννης εδώθι Φτέρη Δήμου Σπερχειάδος Επαρχία Φθιώτιδος

                                                

                                                          040

2ον Τάγ(μ)α εθελωντόν[8] 13ος Λόχος Σώμα Ιων Καραβήτη[9]

επικεφαλής αποσπάσματος ο εκ Στεμνίτσης της Γορτινήας Σωτήριος Γερ. Φρέντζος

 

 Στρ Ελευθέριος Ραυτόπους Κεφαληνία Αλέκος Κατσάνης Προύσα

            Χρείστος Παυλόπουλος Μάλτα

            Χρείστος Χαντζιχρείστου          Πασάκϊοι

            Θεώδορος Βασειλίου                     »

 

Κωνστ. Νεραντζόπουλος               »

 

Ευθίμιος Λικοκόστας[10]              Κρανιά

 

Κωνστ. Φακής [11]                            »

 

Νικόλαος Κουνέλας[12]                     »

τη 31η 5ου 1923 υμέραν τεταρτην

Υπογραφή δυσανάγνωστη (…)

 

      Όπιος γυρήζι στα βουνά και στων Χασιών τα δάσι

 

στω Μοναστείρι της Πλ. Καριάς θα έλθι να περάσι

 

Γιατί εδώνε σούρματα οπού διαβένουν κλέφταις

έχι λημέροια όμωρφα στα καραούλια πέτραις.

 

Μα εγώ εδώ που πέρασα τους κλέφταις δεν εβρίκα

κ’ ένα κεράκι άναψα στην Εκλησιά που μπίκα

 

Διό καλογίρους βρίκα δο και μας φιλοξενείσαν

 

απ’ τω ξιρώ τους τω ψωμή που μώνον τους αφοίσαν.

 

υπογραφή όμοια ως άνω

 

 

Και σίμερα που πέρασα έμαθα τα χαμπάρια

 

σκοτώσαν τα απωσπάσματα τον Λίσταρχον Καντάρα[13]

 

τη 6/8/923[14] Υπογραφή όμοια ως άνω

 

Ο   οπλαρχηγός Ιωάννης Καραβίτης.

 

 

Νικόλαος Γκουνέλας.                                         ^{Kωνσταντίνος Φακής.}

Η υπ’ αρ. 40 ενθύμηση.

 

  Εφημερίδα Έθνος, φ. 3227, 6/8/1923.

^{Ο ληστής Θωμάς Γκαντάρας. (Αρχείο Αθ. Γκαντάρας).}   Εφημερίδα Θεσσαλία, αρ.

                                                                   

 

                                                                                                     φ. 7754, Βόλος 7.8.1923

 

Η συμμορία του Θωμά Γκαντάρα. Από αριστερά προς τα δεξιά, Δημήτριος Παπαγεωργίου, Ελευθέριος Πλάτανος, Θωμάς Γκαντάρας και Περικλής Παπαγεωργίου. (Αρχείο Πέτρου Παπαθανασίου).

041

Διερχόμενος σήμερον μετά του αποσπάσματός μου εκ είκοσι ανδρών προς καταδιώξιν της ληστοσυμμορίας Καντάρα εκφράζω τις ευχαριστίες μου εις το προσωπικόν της Ιεράς Μονής ταύτης διά την περιποίησίν των.

Εν ιερά Μονή Παλιοκαργιάς τη 4 Αυγούστου 1923[15]
Αποσπασματάρχης Βελανίδας Υπογραφή δυσανάγνωστη (…) Ανθ

 

 

042

Χωροφύλαξ της Καταδιώξεως της υπομοιραρχίας ελασσώνος εφίχθην σήμερον εν τη ιερά Μονή παλιακαργιάς όπος εύρουμεν το απόσπασμα του Αν/χου Παπακωνσταντίνου όπος δόσουμεν έγγραφον προς καταδίωξιν τη λιστοσιμορίας Γκατάρα και απελευθέροσιν τον σκλάβον Ζήση Ταμάνη[16] όπου έχει πάρη ο Λιστής Γκατάρας. Και όπο μίναμε δύο ημέραι εις την Μονίν Παλιοκαργιάς περάσαμε ευχάριστα. Και σήμερον Αναχόρου διά την Ιερά Μονί Αναλίψεως[17] ούπου σηναντίσουμε τον Αντησυνταγματάρχη Καραπέτζιον.[18]

Εν Ιερά Μονί Παλιοκαργίας τη 6-8-23

Περιοδέυον Χωροφύλαξ Τη ελασσώνα Σαρρής Καταγόμενος εκ του χωρίον Ευξεινοπόλεος του Δήμου Αλμυρού του Νομού Λαρίσσης έφεδρος Ναυτοχωροφύλαξ Ιωάννης Σαρρής της κλάσεως 1921 κατατάχθη εις το σόμα τη Χωροφύλαξ έτος 1921 ημέραν Πέμπτη του Μηνός Φεβρουαρίου.

 

Ο Χωροφύλαξ Σαρρής

Η υπ’ αρ. 42 ενθύμηση.

 

Ο ανθυπομοίραρχος, Αστυνόμος	Εφημερίδα Θεσσαλία, αρ. φ. 7755,
της Καλαμπάκας,
Γερ. Καραμπέτσος (1910).	Βόλος 8.8.1923.

                                                                   

 

 

                                                                  044

Ο   υπογεγραμμένος Ανθυπομοίραρχος Σταυρίδης Γεώργιος εκ Δροβιάνης της Βορείου Ηπείρου ως αναμνηστικήν δέλτον της εκ της Ιεράς ταύτης Μονής διελεύσεως μου σήμερον την 9ην Αυγούστου 1923 επί τω χαρμοσύνω γεγονότι του δύωρον της μονής ταύτης μακράν γενομένου φόνου του περιβοήτου ληστάρχου Θωμά Καντάρα την 5ην τρέχοντος μην. εις θέσιν ξερόλιμνη[19] υπό του χωρ/κος Αλμπάνη Κων/τίνου.[20] συνεχ. την καταδίωξιν των λοιπών ληστών της συμμορίας ταύτης[21] προς απελευθέρωσίν του εις τα πέριξ της Μονής δάση απαχθέντος Ζήση Νταμάνη εκ χωρίου Μαγούλα, ανακαλύψας το κρυσφήγετον των ληστών και απελευθερώσας κατόπιν απελπιστικής καταδιώξεως και αποπλανήσεως, ιδίως εις το δάσος Φλάμπουρο,[22] Καφ-φέ,[23] Ξερόλιμνη, Περιβολάκι,[24] και Παλιολάπατα,[25] δύο ίππους του ανωτέρω απαχθέντος εθεώρησα καλόν να σημειώσω τας γραμμάς ταύτας. Καίτοι επεθύμον να παραμείνω επί πολλάς ημέρας εν τη μονή ταύτη εις ην επί μακράν ετών ο θείος μου Νικόλαος Μπαξεβάνος υπηρέτησε εις πλείστα αγαθοεργά έργα αφιερούτε, εντούτοις, λόγω επειγούσης υπηρεσιακής ανάγκης, απέρχομαι εις ελασσώνα παραμείνας μόνον επί δύωρον ενταύθα δι’ ο ικετεύω τον Πανάγαθον θεόν να με αξιώση όπως αύθυς δυνηθώ να επισκεφθώ τον ιερόν τούτον τόπον, και πάντοτε με τοιαύτα κοινωφελή γεγονότα. Εν τέλη θεωρώ καθήκον μου να ευχαριστήσω τον νέον ηγούμενον της Μονής ταύτης αιδεσιμώτατον Δανιήλ Τσιτούραν,100 κ.λ.π. προσωπικόν καλογήρων, κ.λ.π. οίτινες μοι εφιλοξένησαν πρεπόντως, προσφέραντές με έν ωραίο μέλι το οποίον αυτήν την στιγμήν εσύναξεν εκ των κυψελών.

Γ. Σταυρίδης

                                   Η υπ’ αρ. 44 ενθύμηση.

Εφημερίδα Θάρρος, αρ. φ.

                                          4159, 7.8.1923. Β.

 

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

(ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ)

     Συνέπεια όλων των πληροφοριών, των γεγονότων που αναφέρονται στις εγγραφές-ενθυμήσεις και σε συνάρτηση με τα δημοσιεύματα των εφημερίδων της εποχής, μπορούμε με ασφάλεια και τεκμηριωμένα, για το συγκεκριμένο ιστορικό γεγονός, να δώσουμε ένα τέλος στον μύθο που υπάρχει γύρω από τις συνθήκες και τα πρόσωπα που εμπλέκονται στον θάνατο του λήσταρχου Θωμά Γκαντάρα. Με βεβαιότητα λέμε ότι, ο λήσταρχος Θωμάς Γκαντάρας, στις 5 Αυγούστου του 1923, ημέρα Κυριακή, καταδιωκόμενος από μικτό απόσπασμα χωροφυλακής και ευζώνων, με επικεφαλής τον υπολοχαγό του πεζικού Χριστέα, ήρθαν σε αιματηρή συμπλοκή μεταξύ τους, στη θέση Ξηρολίμνη του δάσους της Οξυάς, που βρίσκεται στην περιοχή της Κρανιάς Ελασσόνας, σκοτώθηκε από τον χωροφύλακα Κωνσταντίνο Αλμπάνη, ο οποίος τραυματίστηκε ελαφρά από τον ληστή. Μετά το τέλος της συμπλοκής, απελευθερώθηκε ο ιδιώτης Ζήσης Νταμάνης από την Μαγούλα της Ελασσόνας, ο οποίος ήταν όμηρος της συμμορίας Γκαντάρα. Ο σύντροφός του, που ήταν μαζί του, ληστής Περικλής Παπαγεωργίου από το γειτονικό Λουτρό, τράπηκε σε φυγή και διέφυγε τη σύλληψη. Το ποσό της επικήρυξης για τον θάνατό του, τον Μάιο του 1922, ήταν 20.000 δραχμές.

---

[1] . Γρηγόριος Βέλκος, Καλλίνικος Λαμπρινίδης. Επίσκοπος Ελασσώνος (1924-1955), Έκδοση Ιεράς Μητροπόλεως Ελασσώνος, Ελασσόνα 2009. σ. 227-228. Το δάσος της Οξυάς, ήταν κρησφύγετο των ληστών. Η Μονή της Παλαιοκαρυάς, λόγω της γειτνιάσεως, αποτελούσε βάση πολλών διερχόμενων, ένοπλων αστυνομικών και στρατιωτικών αποσπασμάτων, από τα οποία πολλά διανυκτέρευαν σ’ αυτήν. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να υπάρχει για το μοναστήρι καλή φύλαξη από τους ληστές, από την άλλη όμως, υπήρχε μεγάλο οικονομικό βάρος, διότι αναλάμβανε να φιλοξενήσει μεγάλο αριθμό επισκεπτών.

[2] . Ηλίας Κ. Λαμπρέτσας, Μικρόβαλτο, Εθνικό πολιτιστικό δίκτυο πόλεων-Υπουργείο πολιτισμού-Δήμος Κοζάνης, Κοζάνη 2000, σ. 149.

[3] . Ηλίας Κ. Λαμπρέτσας, ό. π., σ. 147.

[4] . Ηλίας Κ. Λαμπρέτσας, ό. π., σ. 149.

[5] . Ηλίας Κ. Λαμπρέτσας, ό. π., σ. 149.

[6] . Από την παρούσα εγγραφή της ενθύμησης, αλλά και από τις επόμενες, διαπιστώνουμε ότι υπάρχει αύξηση των αποσπασμάτων που έχουν σκοπό την πάταξη της ληστείας και ιδίως τη σύλληψη του περιβόητου λήσταρχου Θωμά Γκαντάρα.

[7]. Ο Σταθμός Χωροφυλακής της Κρανιάς ιδρύθηκε στις 10 Μαΐου 1919. Βασιλικό Διάταγμα (10 Μαΐου 1919): «Περί εγκρίσεως της κατανομής της Χωροφυλακής» (ΦΕΚ 103/Α/13-5-1919) σ. 15. Στον Σταθμό Χωροφυλακής της Κρανιάς υπήχθησαν: «Κρανιά (έδρα), Λουτρό, Βελανίδα, Γιαννουτά, Μπισιρίτσα, Κεφαλόβρυσον, Μονή Παλαιοκαρυάς και Μονή Γιαννουτά». Φωτογραφία, Χωροφύλακες, υπηρετούντες στην Κρανιά, κρατώντας μουσικά όργανα. Εφημερίδα, Δελτίο Τύπου του Δήμου Αντιχασίων, 2005. Φωτογραφία, Ενωμοτάρχης Χωροφυλακής (Αρχείο Αθ. Μπετχαβέ).

[8] . Στον αγώνα για την πάταξη της ληστοκρατίας, δημιουργούνται καταδιωκτικά αποσπάσματα επανδρωμένα και από εθελοντές, που αρκετοί εξ αυτών είναι πρώην μετανοήσαντες ληστές.

[9] . O οπλαρχηγός του τάγματος εθελοντών εναντίον των ληστών Ιωάννης Καραβίτης, ήταν γνωστός μακεδονομάχος και λόγω της μεγάλης εμπειρίας του, πριν ακόμη παταχθεί ολοκληρωτικά από το κράτος το φαινόμενο της ληστείας, το έτος 1925 βασιζόμενος στη διετή εμπειρία του, αρθρογραφεί και δημοσιεύει τις προτάσεις του για το θέμα, στην εφημερίδα Μακεδονία 9/4/1925, σ. 1.

Το άρθρο του έχει τίτλο, Η ΔΗΜΟΣΙΑ ΑΣΦΑΛΕΙΑ-ΟΙ ΛΗΣΤΑΙ ΚΑΙ ΤΟ ΚΡΑΤΟΣ-Η ΤΟΠΙΚΗ ΕΠΙΣΤΡΑΤΕΥΣΙΣ. Γράφει συγκεκριμένα: «Η ληστεία ουδέποτε από της συστάσεως του Ελληνικού Κράτους έπαυσε. (…). Με τα μέχρι τούδε εφαρμοζόμενα συστήματα προς καταδίωξιν της ληστείας μόνον την επιδείνωσιν της θέσεως των κατοίκων επιτυγχάνομεν. Ανάγκη, λοιπόν, όπως αλλάξωμεν το σύστημα καταδιώξεως. Κατ’ εμέ, το αποτελεσματικώτερον σύστημα και το πλέον ανώδυνο, είνε η τοπική επιστράτευσις ωρισμένων ηλικιών εις οιανδήποτε περιφέρειαν ήθελεν εμφανισθή συμμορία, με δράσιν ωρισμένην ακτίνα. Την ιδέαν ταύτην εσχημάτισα, κατόπιν πείρας, ως καταδιώκων και καταδιωκόμενος και ιδία προ διετίας, οπότε μου είχεν ανατεθή η καταδίωξις των ληστρικών συμμοριών εις Σέρβια-Γρεβενά. (…).»

«Ο Καραβίτης Ιωάννης ως οπλαρχηγός εδρασεν εις τα Κορέστια, Πρέσπαν, Περιστέρι και Μορίχοβον με λαμπρά αποτελέσματα, πολεμήσας αγρίως τούς Βουλγάρους και μετά σφοδρότητος. Συνειργάσθη με τους Ρέμπελον (Τσολακόπουλον Χρ.), Βέργαν (Μάνον Πετ.), Φιωτάκην Γεώργ., Καούδην Ευθύμ. και άλλους». Βλ. Κωνσταντίνος Βακαλόπουλος Ανέκδοτο μητρώο των μαχητών του Μακ. Αγώνα, Μακεδονικά, Ίδρυμα Μελετών Χερσονήσου του Αίμου, 19 (1979) 60.

[10] . Ευθύμιος Κωνσταντίνου Λυκοκώστας (Σαϊκάνος), γεν. το 1905.

[11]. Κωνσταντίνος Βασιλείου Φακής (Πριτσιόβας), γεν. το 1902.

[12]. Νικόλαος Γεωργίου Γκουνέλας (Τσιάμης). Στο εν λόγω καταδιωκτικό απόσπασμα συμμετείχαν τρεις Κρανιώτες πρώην ληστές, οι οποίοι κάνοντας χρήση της χορηγούμενης αμνηστίας, υποχρεωθήκαν να συμμετάσχουν στο εν λόγω καταδιωκτικό απόσπασμα.

«Ο Φώτης Γιαγκούλας ξαναβγήκε στο κλαρί στις αρχές Μαΐου 1923…Για χώρο δράσης…είχε επιλέξει την περιφέρεια Σερβίων και Ελασσόνας, ενώ η συμμορία του Θωμά Γκαντάρα με υπαρχηγό τον ψυχογιό του Περικλή Παπαγεωργίου είχε επιλέξει την περιφέρεια Γρεβενών με έδρα το Λουτρό Δεσκάτης…το κράτος προσπάθησε να αντιδράσει καταρτίζοντας ισχυρά εθελοντικά σώματα επανδρωμένα με γνωστούς έμπειρους οπλαρχηγούς…Το εθελοντικό σώμα του γνωστού οπλαρχηγού Ιωάννη Καραβίτη που έδρασε στην περιοχή της Δεσκάτης αριθμούσε περισσότερους από εκατό άντρες…Στην αρχή ο Παπαγεωργίου είχε πολύ περισσότερους μαζί του αλλά μετά την απηνή καταδίωξη των αποσπασμάτων οι σύντροφοί του Φακής, Γκουνέλλας, Λυκοκώστας, Πουρνάρας, Γκατόλας, Γαρδούπας και Παπαλάμπρος έκαναν πίσω «αλλαξοπίστησαν» και επάνδρωσαν το εθελοντικό σώμα του Καραβίτη κυνηγώντας και εξοντώνοντας τους πρώην συντρόφους τους». Βασίλης Ι. Τζανακάρης, Φώτης Γιαγκούλας- Ο ΑΠΕΘΑΝΤΟΣ, εκδόσεις Mεταίχμιο. σ. 194-195.

Βλ. Ηχώ, 14.7.1919. «Παραθέτομεν …κατάλογον των προσελθόντων…ληστών…από τας αρχάς του 1918 μέχρι σήμερον. Προσήλθον 14 επικεκηρυγμένοι, οι Αθ. Παπαγεωργίου ή Καλαμπάκας, ο Γεώργ. Πλάντας, ο Κώστας Τσινίκας, ο Ευάγγ. Ντίνας, ο Νικ. Λιανοκάπης, ο Β. Κόνιαρης ή Βασιλάς, ο Β. Μαστοροδήμος, ο Ιωάννης Τσιάμης,…». Βλ. Ηλίας Λαμπρέτσας, ό.π., σ. 149-150.

[13]. «Ο Θωμάς Γκαντάρας γεννήθηκε στην Άκρη Ελασσόνος το 1892 ή το 1895. Στα μητρώα της κοινότητας είναι γραμμένος σε δύο διαφορετικές ημερομηνίες». «Σκοτώθηκε στις 27/7/1923 στο δάσος Μαυρελίου και Κρανιάς Ελασσόνας από τον χωροφύλακα Αλμπάνη...Κατά άλλες πληροφορίες σκοτώθηκε στη θέση Οξυά της Δεσκάτης Γρεβενών κοντά στο Μαυρέλι στις αρχές Αυγούστου από τον Μαυρελίτη κυνηγό Γεώργιο Σιακαβάρα». Βλ. Βασίλης Πλάτανος, Ελασσονίτικα Γράμματα, τ. 6 (2002).

[14] . Ο Τύπος της εποχής μάς πληροφορεί σχετικά για τον Γκαντάρα: «ΕΦΟΝΕΥΘΗ Ο ΛΗΣΤΗΣ ΚΑΝΤΑΡΑΣ. Τηλεγράφημα εκ Κοζάνης αγγέλλει ότι παρά την Δεσκάτην απόσπασμα υπό τον υπολοχαγόν του πεζικού κ. Χρηστέαν συνεπλάκη μετά της συμ-μορίας του επικεκηρυγμένου ληστού Καντάρα. Αποτέλεσμα της συμπλοκής υπήρξεν ο φόνος του Καντάρα και ο ελαφρός τραυματισμός ενός συμμορίτου όστις διέφυγεν την σύλληψιν». Εφημερίδα Έθνος, φ. 3227, 6/8/1923.

 «ΦΟΝΟΣ ΤΟΥ ΛΗΣΤΟΥ ΚΑΝΤΑΡΑ. Τραυματισμός ενός συμμορίτου και ενός στρατιώτου. ΛΑΡΙΣΑ, 6 (του συντάκτου μας). Έπειτα από πολύμηνον βίον από της αποκηρύξεώς του και κατόπιν πλείστων εγκληματικών πράξεων εδέησε χάρις εις την αποτελεσματικήν καταδίωξιν των Αρχών να εξολοθρευθή ο περίφημος ληστής Καντάρας. Τηλεγράφημα του ανωτέρου επόπτου των καταδιωκτικών αποσπασμάτων κ. Χ. Ρουσά εκ Κοζάνης αναφέρει τα εξής: Το αστυνομικόν Τμήμα Δεσκάτης της περιφέρειας Ελασσώνος αναφέρει, ότι την μεσημβρίαν της χθες εις την θέσιν «Κοκκινουλός» (Κοκκινόλογκος) της Ελασσώνος ο υπολοχαγός Χρηστέας μετ’ αποσπάσματός του συμπλακείς μετά της ληστοσυμμορίας Καντάρα, εφόνευσε τούτον και ετραυμάτισεν έτερον συμμορίτην, όστις κατώρθωσε να διαφύγη. Εκ των ανδρών του αποσπάσματος ετραμαυτίσθη είς στρατιώτης ελαφρώς. Ο ανωτέρω επόπτης τονίζει, όπως ληφθώσι καταδιωκτικά μέτρα προς εξόντωσιν των λοιπών συμμοριτών».

Εφημερίδα Θεσσαλία, αρ. φ. 7754, Βόλος, 7.8.1923.

[15] . Από την παρούσα εγγραφή-ενθύμηση, μία μέρα πριν από την συμπλοκή και τον θάνατο του Γκαντάρα, γίνεται σαφές ότι ο κλοιός, γύρω του, αρχίζει να σφίγγει, τα καταδιωκτικά αποσπάσματα είναι πλέον πολύ κοντά του, η σύλληψη ή ο θάνατός του, είναι ζωτικής σημασίας για το Ελληνικό κράτος και θέμα τιμής για την Χωροφυλακή.

[16] . Ταμάνης· Νταμάνης-Δαμάνης. Σε αυτή την ενθύμηση, δίνεται μία νέα ενδιαφέρουσα, από ιστορικής άποψης πληροφορία. Πρόκειται για το γεγονός πως ο Γκαντάρας είχε πάρει μαζί του, ως όμηρο, τον Ζήση Δαμάνη.

[17] . Η Μονή Αναλήψεως του Σωτήρος είναι κτισμένη σε απόσταση 3 χλμ. δυτικά της Συκιάς Ελασσόνας.

[18] . «ΛΑΡΙΣΙΝΑ. Ο φόνος του ληστού Καντάρα. ΛΑΡΙΣΑ, 6 (Του συντάκτου μας). Ο διοικητής της χωροφυλακής κ. Καραμπέτσος, όστις περιοδεύει εις την περιφέρειαν Ελασσώνος, ανήγγειλε σήμερον ως εξής σχετικά περί του φόνου του Καντάρα. Χθες την μεσημβρίαν απόσπασμα του εν Τσού(κ)α λόχου πεζικού εξ 7 ανδρών συνεπλάκη μετά του ληστού Καντάρα και ενός οπαδού του εις θέσιν Κοκκινόλογκος (ευρύτερη περιοχή της Οξυάς) όπου είχε διαταχθή να μεταβή προς καταδίωξιν της καταφυγούσης συμμορίας. Εφονεύθη ο Καντάρας και ετραυματίσθη ο οπαδός του. Ο αιχμάλωτός του απηλευθερώθη. Ο κ. Καραμπέτσος τηλεγραφεί εκ της Μονής Αναλήψεως». Εφημερίδα Θεσσαλία, αρ. φ. 7755, Βόλος 8.8.1923.

    Το δημοσίευμα επαληθεύει πλήρως τα όσα αναφέρονται στην παρούσα ενθύμηση-εγγραφή. Τα μοναστήρια, λόγω της θέσεώς τους αλλά και λόγω των δυνατοτήτων τους να φιλοξενούν κόσμο, είχαν γίνει, τρόπο τινά, άτυπα αρχηγεία των αστυνομικών και στρατιωτικών αποσπασμάτων. Συνέπεια όλων αυτών των πληροφοριών για τον διοικητή της Χωροφυλακής Καραμπέτσο, μη γνωρίζοντας το μικρό του όνομα, αλλά συνδυάζοντας τις πληροφορίες από ένα λεύκωμα της Χωροφυλακής του 1910, αναφέρω με κάθε επιφύλαξη, τα στοιχεία που αφορούν το άτομο του και την δράση του.

«ΑΣΤΥΝΟΜΙΑ ΤΡΙΚΚΑΛΩΝ. Εις την αστυνομικήν Διεύθυνσιν Τρικκάλων υπάγεται και η αστυνομική Υποδιεύθυνσις Καλαμπάκας, Αστυνομικός δε υποδιευθυντής Καλαμπάκας είναι ο ανθυπομοίραρχος κ. Γερ. Καραμπέτσος. Εγεννήθη εν Μεντζένη του Δήμου Φαρών της επαρχίας Πατρών. Μετά τας σπουδάς του κατετάχθη εν τω Στρατώ ως κληρωτός. Τω 1906 προήχθη εις ανθυπομοίραρχον…Τω 1907 μετετέθη εις Καλαμπάκα όπου μετά τινας μήνας ανεφάνησαν ληστοσυμμορίαι τας οποίας ο κ. Καραμπέτσος κατεδίωξε μετά πρωτοφανούς φιλοτιμίας και γενναιότητος ριψοκινδυνεύσας επανειλημμένως την ζωήν του κατορθώσας να απομακρύνη ταύτας και να καταστή το φόβητρόν των, καίτοι αι συμμορίαι αύται ωρμώντο εκ Κραναίας του Οθωμανικού όπου το άσυλόν των και διετέλουν υπό την προστασίαν του προπαγανδιστού Ρουμούνου Τσακμά και απετελείτο εκάστη εξ αυτών εκ 10 περίπου ατόμων. Ο κ. Καραμπέτσος ένεκεν των ανωτέρω προτερημάτων είναι αγαπητότατος εις τους κατοίκους της Καλαμπάκας οίτινες τον θεωρούν ως τον μόνον προστάτην της ζωής των και της περιουσίας των». Βλ. Παν. Ν. Μπουρίκος, Η Χωροφυλακή εν Ελλάδι, Αθήναι 1910, 77-78.

[19] . Ξηρολίμνη· τοποθεσία στο δάσος της Αϊπανής Οξυάς, κοντά στη θέση Κορομηλιά. Το μέρος μοιάζει με μία μεγάλη χαμηλού βάθους γούρνα, δηλαδή μία φυσική κοιλότητα, όπου μαζεύεται νερό, το οποίο αναβλύζει, σε μικρή ποσότητα από το έδαφος. Στο σημείο υπάρχει μία βρύση αχρονολόγητης κατασκευής.

[20] . Είναι μία πολύ αξιόλογη και σημαντική πληροφορία που μας δίνει με σαφήνεια το όνομα του εκτελεστή του ληστή Θωμά Γκαντάρα. Το γεγονός ότι το λέει ένας από τους επικεφαλής των καταδιωκτικών αποσπασμάτων, και μάλιστα μετά από 4 ημέρες, την κάνει αξιόπιστη.

«Ο θάνατός του το 1923 λίγο μετά τη φωτογράφισή του, υπήρξε ένα μυστήριο που δεν λύθηκε ακόμα. Άλλοι λένε πως τον σκότωσε το ίδιο του το πρωτοπαλλήκαρο, ο Περικλής Παπαγεωργίου…, και άλλοι (Θεόδω-ρος Νημάς) πως σκοτώθηκε στη θέση Οξυά της Δεσκάτης, κοντά στο χωριό Μαυρέλι, στις αρχές Αυγούστου του 1923, από έναν Μαυρελίτη κυνηγό, τον Γεώργιο Σιακαβάρα. Η δεύτερη εκδοχή είναι πιο κοντά στην πραγματικότητα…Άλλες πληροφορίες ήθελαν τον λήσταρχο να τον σκοτώνει ο Γιώργος Ράμμος και να παίρνει το ποσό της επικήρυξης, που ήταν 1.200.000 δραχμές. Ο Γιώργος Ράμμος ήταν αδελφός του πρώην ληστή και αργότερα χωροφύλακα Χρήστου Ράμμου, που αμνηστεύτηκε το 1929». Βλ. Βασίλης Ι. Τζανακάρης, ό.π., σ. 33.

«Ο φόνος του Καντάρα. Την πρωίαν της χθες ελήφθη τηλεγράφημα εκ Καλαμπάκας προς την ενταύθα Δι-οίκησιν χωροφυλακής αναφέρον, ότι υπολ/γός Χριστέας διοικών απόσπασμα συνεπλάκη μετά της ληστοσυμμορίας Καντάρα εις θέσι ξηρολίμνη μεταξύ Μαυρελίου και Παληοκρανιάς. Αποτέλεσμα της συμπλοκής υπήρξεν ο φόνος του περιβοήτου ληστάρχου Καντάρα, του οποίου η κεφαλή απεστάλη εις Καλαμπάκα, και ο τραυματισμός του συμμορίτου Παπαγεωργίου και ενός χωροφύλακος του σταθμού Μαυρελίου. Νεώτερον όμως τηλεγράφημα εκ Καλαμπάκας του ενταύθα Διοικητού της Χωροφυλακής, κ. Οικονομίδου μεταβάντος επί τούτω εκεί, προς την εδώ Διοίκ. Χωροφυλ. Εισαγγελέα και Νομάρχην αναφέρει, ότι την μεσημβρίαν της χθες (Κυριακήν) μικτόν απόσπασμα χωροφυλάκων και ευζώνων, υπό την διοίκησιν του υπολ/γού Χριστέα, συνεπλάκη μεταξύ χωρίων Αχελινάδος και Παληοκρανιάς του Δήμου Τυμφαίων της Καλαμπάκας μετά της συμμορίας Καντάρα και ότι αποτέλεσμα της συμπλοκής υπήρξε ο φόνος του αρχιληστού Καντάρα και ο τραυματισμός ετέρου ληστοσυμμορίτου Παπαγεωργίου διαφυγόντος και εις ανεύρεσιν του οποίου καταγίνεται το ανωτέρω απόσπασμα. Η κεφαλή του Καντάρα εκομίσθη εις Καλαμπάκαν και εξετέθη εις κοινήν θέαν. Κατά την συμπλοκήν ετραυματίσθη υπό του ιδίου Καντάρα ουχί επικινδύνως και ο χωροφύλαξ Αλμπάνης Κων/τίνος ούτινος διετάχθη η ενταύθα μεταφορά. Πιθανόν σήμερον να μεταφερθή ενταύθα η κεφαλή του φονευθέντος αρχιληστού Καντάρα». Βλ. Θάρρος, αρ. γ. 4159, Τρίκαλα 7 Αυγούστου 1923.

Στο δημοσίευμα γίνεται σύγχυση της Παλιοκρανιάς Καλαμπάκας, η οποία βρίσκεται στο αντίθετο άκρο, απέχοντας πολλά χιλιόμετρα από τον χώρο του συμβάντος, με την Παλιοκαρυά. Τα χωριά Αχελινάδα και Μαυρέλι γειτνιάζουν με το δάσος της Οξυάς, του οποίου ένα μέρος ανήκει στον Νομό των Τρικάλων.

Για την ιστορία, αξίζει να αναφερθεί ότι στην Οξυά υπάρχει σχετικό τοπωνύμιο «στ’ Γκαντάρα τ’ Βρύση», επειδή στη θέση αυτή λημέριαζε ο Γκαντάρας.

[21] . Και μετά τον θάνατο του Γκαντάρα, τα αποσπάσματα συνεχίζουν τις εκκαθαριστικές επιχειρήσεις στην ευρύτερη περιοχή, χωρίς σταματημό. Ηχώ, 12.8.1923 «(...) έξωθεν Δεσκάτης, τμήμα του εθελοντ. Λόχου του Κ. Καραβίτη συνέλαβε 2 μέλη της επικεκηρυγμένης ληστοσυμμορίας Γκαντάρα (…). Υπολείπονται μόνον εκ της απαισίας συμμορίας 2 οι αδελφοί Παπαγεωργίου και ο Φώτης Γιαγκούλας». Βλ. Ηλίας Κ. Λαμπρέτσας, ό.π., σ. 150. Στην ενθύμηση 40, αναφέρεται ότι στο απόσπασμα αυτό συμμετείχαν και 3 Κρανιώτες.

[22] . Φλάμπουρο· τοπωνύμιο στην Οξυά. Πρόκειται για μία ψηλή κορυφή, στα σύνορα της κτηματικής περιοχής με την Βερδικούσια.

[23] . Καφέ· τοπωνύμιο στην Οξυά. Μικρό βουνό, κοντά στην Αϊπανή Κουρουμπλιά.

[24] . Περιβολάκι· τοπωνύμιο στην Οξυά, κοντά στον Κοκκινόλογκο, στην περιοχή της Συκιάς.

[25] .Παλιολάπατα· διαλυμένος οικισμός στην ευρύτερη περιοχή της Παλαιοκαρυάς, τσιφλίκι παλιότερα της Μονής Μπουνάσιας της Δεσκάτης.