Κουδαρίτες μάστοροι
Μαστόρ’κα ή Κουδαρίτικα (του Παύλου Λάλου)
(Από την εφημερίδα «Κρανιώτικα» του 1980)
Η ελληνική γλώσσα από χωριό σε χωριό έχει διαφορές και από περιοχή σε περιοχή τέτοιες διαφορές που δυσκολεύει ακόμα και την κατανόηση. Αυτές οι ντοπιολαλιές δείχνουν τον πλούτο της γλώσσας και την ευλυγισία της, που με την εξέλιξη και τον εμπλουτισμό που φέρνει η καθημερινή ανάγκη, έχει οπωσδήποτε τα θετικά και τα αρνητικά.
Υπάρχουν όμως και άλλες ιδιόμορφες λαλιές που χρησιμοποιούν κοινωνικές ομάδες, από μιαν ανάγκη διατήρησης επαγγελματικών μυστικών ή συνωμοτισμού ή αντίθεσης με το κατεστημένο (π.χ. μάγγικο λεξιλόγιο).
Εδώ δεν θα ασχοληθούμε με τις δυο τελευταίες περιπτώσεις αλλά με την πρώτη. Γιατί υπάρχουν τοπικά στοιχεία που μπορούμε να τα ερευνήσουμε. Οι Κρανιώτες μαστόροι χρησιμοποιούν μια ιδιόρρυθμη λαλιά κι όχι γλώσσα, γιατί δεν έχουμε κάτι το ξεχωριστό γλωσσικά, όπως λέμε Γερμανική ή Τουρκική γλώσσα. Η λαλιά δεν είναι τόσο ολοκληρωμένη όπως η γλώσσα, γιατί δανείζεται και γιατί είναι αποσπασματική, χωρίς πληρότητα.
Τα ΚΟΥΔΑΡΙΤΙΚΑ (η μαστόρικη λαλιά) παίρνουν το όνομα από τη λέξη «Κούδας» με την οποία χαρακτηρίζεται ο μάστορας- χτίστης. Γιαυτό ΚΟΥΔΑΡΙΤΙΚΑ, ΜΑΣΤΟΡΙΚΑ ή ΜΑΣΤΟΡ’ΚΑ είναι ένα και το αυτό. Σ’ όλη την ελληνική επικράτεια θα βρούμε μαστόρους που να γνωρίζουν (ιδίως οι μεγαλύτεροι) αυτή τη λαλιά.
Πιο πολύ όμως γίνεται καθημερινή χρήση σε χωριά που βγάζουν πολλούς μαστόρους, όπως τα Ηπειρώτικά, τα Κοζανίτικα και των Χασίων όπως το δικό μας. Η Προοδευτική Ένωση Νέων ΠΥΡΣΟΓΙΑΝΝΗΣ (ορεινού χωριού της Ηπείρου) εκδίδει ένα ενδιαφέρον περιοδικό το ΑΡΜΟΛΟΪ. Εκεί δημοσιεύονται εκτός των άλλων και στοιχεία για τα Κουδαρίτικα, Καθηγητές πανεπιστημίων και Λαογράφοι έχουν ασχοληθεί με αυτά.
Στα «Κρανιώτικα» γίνεται πρώτη φορά αναφορά στο θέμα. Παλιώτερα στις καλές εποχές του Συλλόγου ΜΕΣΚΕ, με το τότε Συμβούλιο συνεργάστηκα στη σύνταξη και εκτύπωση του πρώτου πολυσέλιδου Ημερολογίου του ΜΕΣΚΕ και παρέθετα ένα λεξιλόγιο με ορισμένες λέξεις και την ερμηνεία τους. Εδώ θα αναφέρω τις διαφορές που έχουν τα Κουδαρίτικα που χρησιμοποιούν οι Κρανιώτες μαστόροι με τα ΚΟΥΔΑΡΙΤΙΚΑ της Πυρσόγιαννης.
*ΣΤΗΝ ΚΡΑΝΙΑ
Κούδας=μάστορας
Μουχός=αφεντικό
Μουχούσα=αφεντικίνα
Καστάνης=καφές(ρόφημα)
Μανώλη=ψωμί
Καψαλνώ=φεύγω
Ξυφλιάζω=μιλώ
Κούφιο=σπίτι
Λαγός=παιδί
Όρματη=όμορφη
*Κουδαρίτικα Πυρσόγιαννης
Κούδας=μάστορας
Μπαρός=αφεντικό
Μπαρέσιο=αφεντικίνα
Σκρούμο=καφές (ρόφημα)
Ξιάρχο=ψωμί
Ξεκόβω=φεύγω
Ξοφλιάζω=λέω
Κούφιο=σπίτι
Λαγός=παιδί
Όρματη=όμορφη
Από τα λίγα που παραθέτουμε φαίνεται ομοιότητα και διαφορά, ανάμεσα σε δυο χωριά με μαστόρους. Και από το ένα χωριό και από το άλλο μαστόροι έφευγαν εκτός του χωριού τους για δουλειά. Εκεί έκαναν χρήση την ιδιόμορφη λαλιά μπροστά σε άλλους, όταν ήθελαν να πουν κάτι κρυφά. Φυσικά στις άλλες περιπτώσεις μιλούσαν την κανονική γλώσσα. Απ’ ότι φαίνεται η διαφορά είναι ότι οι λέξεις που χρησιμοποιούν οι Πυρσογιαννίτες έχουν επιρροές από άλλες γλώσσες, όπως το σκρούμο, ξιάρχο, ίσως βαλκανικές, ενώ το Μπαρός από άλλες ίσως λατινογενείς (όπως μπάρα).
Οι Κρανιώτες μαστόροι έχουν λέξεις πιο ελληνικές, που τις παίρνουν από κάποια ιδιότητα του πράγματος. Παράδειγμα ο καφές(ρόφημα) είναι καστανός και παίρνει το όνομα «καστάνης». Το τσίπουρο επειδή είναι λαμπερό (μέσα στο μπουκάλι) παίρνει το όνομα «λαμπίρω». Το παράθυρο με το γυαλί και το άνοιγμα παίρνει το όνομα «γυαλ’τστιρό», γυαλιστερό.
Δεν γνωρίζω πότε ξεκίνησε αυτή η συνήθεια των μαστόρων να χρησιμοποιούν αυτή την λαλιά. Σίγουρο είναι όμως ότι εμπλουτίστηκε με το πέρασμα των χρόνων. Ένα στοιχείο ιστορικό είναι ότι στην Τουρκοκρατία με νόμο του σουλτάνου έγινε υποχρεωτική η σύσταση συναφιών, επαγγελματικών ιεραρχικών οργανώσεων σε όλη την οθωμανική επικράτεια. Αυτά τα συνάφια (σ’νάφια) παίρνουν το όνομα από την τούρκικη λέξη «ισνάφ».
Βέβαια δεν έχουν όλα τα επαγγέλματα- συνάφια, τη δική τους μυστική λαλιά. Οι μαστόροι λόγω του φύσης της δουλειάς τους και της κατ’ ανάγκη ομαδικότητάς τους, δημιούργησαν τα Κουδαρίτικα ή Μαστόρκα, που επιβίωσαν ως τις μέρες μας.
Π.Λάλος
Κάντε "κλικ" για μεγέθυνση
Ψηφιοποίηση: Βασίλης Φ. Πλάτανος
