10 Οκτωβρίου 1943. Η νικηφόρα μάχη της Κρανιάς εναντίον των κατακτητών

 

Στις 10 Οκτωβρίου 1943, διεξήχθη η νικηφόρα μάχη της Κρανιάς κατά των Γερμανών κατακτητών. Ο συμπατριώτης μας, Γιώργος Ι. Μπαλής, θέλοντας αφενός μεν να τιμήσει αυτό το ιστορικό γεγονός, αφετέρου δε να προτείνει την ανέγερση ενός λιτού μνημείου, συνέγραψε το παρακάτω άρθρο το οποίο δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα "Ελευθερία" της Λάρισας (φύλλο: 10 Οκτωβρίου 2015) .

Η δημοσίευση έδωσε το ερέθισμα και το κίνητρο σε πολλούς που γνωρίζουν άμεσα ή έμμεσα για το γεγονός, να βγάλουν στην επιφάνεια επιπλέον πληροφορίες, και να συμπληρώσουν την ιστορία  αυτού  του ιστορικού γεγονότος. Αναφερόμαστε σε ανθρώπους της εποχής, οι οποίοι δεν είναι Κρανιώτες και έλαβαν μέρος στην μάχη ή απογόνους αυτών, που έχουν ακούσει ή ξέρουν κάτι σχετικό.  

Το ιστολόγιό μας συγχαίρει τον Γιώργο Ι. Μπαλή, τόσο για τη συγγραφή και δημοσίευση του άρθρου αυτού όσο και για την έμπρακτη και τακτική ευαισθησία του για την ιστορία του τόπου μας συνολικά. Συγχαίρουμε επίσης και όλους όσοι συμπατριώτες μας ασχολήθηκαν με το θέμα και το ανέδειξαν. Ευχόμαστε μάλιστα η πρόταση με την οποία καταλήγει στο άρθρο του ο Γιώργος, και αφορά, όπως είπαμε, την ανέγερση σχετικής στήλης για τη μάχη της Κρανιάς, σύντομα να λάβει «σάρκα και οστά» από τη Δημοτική Αρχή και το Τοπικό Συμβούλιο. Σε όλη την Ελλάδα, παρόμοια ιστορικά γεγονότα έχουν βγει από την αφάνεια και κάθε χρόνο τιμούνται αναλόγως. Είναι καιρός, αλλά έχουμε και ιστορικό χρέος, η Κρανιά και οι συμπατριώτες μας να πράξουμε ανάλογα. Άλλωστε, θα είναι ένα μνημείο το οποίο όχι μόνο θα θυμίζει διαρκώς την ιστορία στους νέους ανθρώπους, αλλά θα αποτελεί παράλληλα σημείο αναφοράς και πρότυπο της ενότητας των συμπατριωτών μας δια της οποίας, και μόνο, κατορθώνονται οι κάθε είδους νίκες.

Ακολουθεί το άρθρο και φωτογραφίες της περιοχής όπου διεξήχθη η μάχη:

10 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 1943

 H μάχη στα Πηγάδια της Κρανιάς Ελασσόνας

 Από τον Γιώργο. Ι. Μπαλή

 Οι Έλληνες, κατά τη διάρκεια της σκληρής τριπλής κατοχής (γερμανικής-ιταλικής-βουλγαρικής) πρόβαλαν σθεναρή αντίσταση εναντίον των κατακτητών, για την απελευθέρωση της χώρας, που ξεκίνησε μετά την συνθηκολόγηση της Ελλάδας, τον Απρίλιο του 1941, μέσω των αντάρτικων οργανώσεων στα βουνά και στις πόλεις, γράφοντας, στις σελίδες της ελληνικής Ιστορίας, πράξεις απαράμιλλου ηρωισμού και αυτοθυσίας. Καθοριστικό γεγονός, για την δράση της Αντίστασης, υπήρξε η συνθη- κολόγηση στις 8 Σεπτεμβρίου του 1943, των Ιταλών με τις συμμαχικές χώρες, όπου οι ανταρτικές ομάδες, εξασφάλισαν τον οπλισμό τους και αύξησαν σημαντικά τη δύναμη πυρός. Το γεγονός αυτό, θορύβησε τους Γερμανούς, αναγκάζοντάς τους να αναλάβουν οι ίδιοι, τον έλεγχο των περιοχών των πρώην συμμάχων τους. Παρόμοιο στρατιωτικό γεγονός έλαβε χώρα και στην Ελασσόνα, όπου, ο νέος Γερμανός φρούραρχος, Χάνς Τύρολ, θέλοντας να δείξει την πυγμή του στα χωριά της επαρχίας, πραγματοποίησε στρατιωτικές εξόδους, με σκοπό να σπείρει τον φόβο, και να κάνει ξεκάθαρο στους κατοίκους, πως οι σκληρές συνθήκες της κατοχής δεν άλλαξαν. Έτσι στις 9 Οκτωβρίου, δύο γερμανικά καμιόνια, με 20 περίπου στρατιώτες, κινήθηκαν για αναγνώριση στα χωριά της επαρχίας, στον οδικό άξονα Ελασσόνα-Κρανιά-Δεσκάτη.

 Εισερχόμενοι στα Πηγάδια, μία μικρή κοιλάδα της Κρανιάς, περνώντας την περιοχή Βαλανίδα-Στένωμα, σταμάτησαν διότι αντιμετώπισαν μία δυσκολία. Εκεί συνάντησαν τρεις Κρανιώτες, τους Ευάγγελο Πουρνάρα, Κωνσταντίνο Κατσαρό και Γεώργιο Παπαμιχάλη, που είχαν επιφορτιστεί με την επιτήρηση του δρόμου, στον οποίο οι Κρανιώτες είχαν σκάψει ένα βαθύ όρυγμα, για να δυσκολέψουν τη κίνηση των τροχοφόρων, που διέθετε ο κατοχικός στρατός. Στην ένοπλη συμπλοκή των συμπατριωτών μας με τους Γερμανούς, δεν τραυματίστηκε κανείς. Οι ένοπλοι Κρανιώτες ανέβηκαν στο χωριό, ενώ οι Γερμανοί δεν επιχείρησαν να τους κυνηγήσουν. Στις αρχές Οκτωβρίου, πληροφορία για επικείμενη κίνηση Γερμανικής στρατιωτικής φάλαγγας, από Ελασσόνα-Δεσκάτη μέσω Κρανιάς, χωρίς ακριβή ημερομηνία, περιήλθε στο τοπικό ΕΑΜ, και στο αρχηγείο του ΕΑΜ Χασίων, το οποίο μετά την ένοπλη συμπλοκή των Κρανιωτών με τους Γερμανούς, έδωσε διαταγή σε έναν λόχο του Τακτικού ΕΛΑΣ, που βρισκόταν στην Ελάτη (Λουζιανή), να κινηθεί άμεσα για την προάσπιση της Κρανιάς. Επικεφαλής ήταν ο ανθυπολοχαγός Θεόφιλος Φατσέας. Ο λόχος είχε περίπου 150 άντρες, που οι 30 περίπου ήταν από την Κρανιά, μέλη του τακτικού και εφεδρικού ΕΛΑΣ. Ο οπλισμός τους αποτελούνταν, από 4 πολυβόλα, 5 οπλοπολυβόλα, 1 όλμο των 82 χιλ., ατομικό οπλισμό και αρκετές χειροβομβίδες. Σε συνεννόηση των επικεφαλής με τα τοπικά στελέχη του ΕΛΑΣ, κατέλαβαν τα γύρω υψώματα, της Κούτρας και του Αϊ-Λιά, που περικλείουν τα Πηγάδια. Έφτιαξαν ένα απλό, αλλά αποτελεσματικό σχέδιο, οργάνωσαν ένα ολμοβολείο στη θέση Σέλωμα,4 πολυβολεία στις θέσεις, Παπακύρη, Χουχουιάβες, Καραμπάλη Δέντρο, και Τζιρνόκι, στο οποίο είχε εγκατασταθεί η διοίκηση της επιχείρησης κι έσκαψαν ατομικά ορύγματα, επανδρωμένα με αρκετούς Κρανιώτες. Η παγίδα ήταν καλά στημένη. Οι περισσότεροι κάτοικοι, κυρίως γυναικόπαιδα και γέροντες, βρήκαν καταφύγιο σε μακρινά και δυσπρόσιτα μέρη γύρω από τον οικισμό. Όταν επέστρεψαν οι πρώτοι Γερμανοί στην Ελασσόνα, έδωσαν αναφορά στον Γερμανό φρούραρχο, που όμως δεν ελήφθηκε σοβαρά υπόψη και παρασυρμένοι από υπερβολική αυτοεκτίμηση, ξεκίνησαν την έξοδο στην επαρχία. Την 10 Οκτωβρίου, 85 Γερμανοί στρατιώτες με τον φρούραρχο, επιβαί- νοντες σε 6 στρατιωτικά καμιόνια, ένα γερανοφόρο φορτηγό, ένα αυτοκίνητο επιβατικό και μία μοτοσυκλέτα, που προπορευόταν της στρατιωτικής φάλαγγας, ξεκίνησαν για τη Δεσκάτη. Πριν τις 11 το πρωί, η φάλαγγα μετά την Βαλανίδα, διήλθε το Στένωμα, μπήκε στα Πηγάδια και στο σημείο μετά του Στέφη Αλώνι, ρίχτηκε επιτυχώς η πρώτη οβίδα, από τον χειριστή του όλμου, Δημήτριο Οικονόμου (Τσίρος) από το γειτονικό Λουτρό. Το βλήμα πέτυχε το τελευταίο φορτηγό, σκοτώνοντας τον οδηγό και ακινητοποιώντας το βαρύ όχημα, κλείνοντας τον δρόμο, και την κίνηση προς τα πίσω. Ακολούθησε καταιγισμός πυρών από τους μαχητές των πολυβολείων, η μοτοσυκλέτα ανατράπηκε, το αυτοκίνητο του φρούραρχου πήρε φωτιά και οι αιφνιδιασμένοι Γερμανοί στρατιώτες, αποβιβάστηκαν, και αμύνονταν καλυπτόμενοι κάτω από τα οχήματα, στις ξερολιθιές των χωραφιών, στα πουρνάρια και στις ρεματιές. Οι αντάρτες κι οι Κρανιώτες, αντάλλασαν πυρά από μακριά με τους Γερμανούς, φυλαγμένοι από τις βολές, βασικός λόγος που οι δύο πλευρές, δεν είχαν μεγάλες απώλειες. Μέσα στον χαλασμό της μάχης, ασύμμετρες, απανωτές εκρήξεις, με κροταλίσματα αυτόματων όπλων, έδιναν έναν, πιο δραματικό, τόνο στη μάχη. Ο Κρανιώτης Φίλιππος Λυκοστράτης, προσήλθε εθελοντικά στην μάχη και έχοντας 15 χειροβομβίδες, που τις έδωσαν οι αντάρτες, πλησίασε, έρποντας με προσοχή εκεί όπου ήταν οχυρωμένοι οι Γερμανοί και συνεπικουρούμενος από τον γιο του Κώστα, έριξε με μεγάλη τόλμη, 14 χειροβομβίδες εναντίον των σαστισμένων Γερμανών, σκοτώνοντας τον μεγαλύτερο αριθμό, από τους νεκρούς Γερμανούς. Η μάχη κράτησε όλη μέρα, οι Γερμανοί, ήταν κυκλωμένοι και εγκλωβισμένοι, την νύχτα, μαζί με άγνωστο αριθμό τραυματιών, με προφυλάξεις, υποχώρησαν συντεταγμένα προς την Ελασσόνα. Η νικηφόρα μάχη είχε τελειώσει. Οι απώλειες των ανταρτών, ήταν τρία νεκρά παλικάρια, ο Κώστας Καπέτης από το Λιβάδι Ελασσόνας, ο Σκούφιας Απόστολος από την Καρδίτσα και ο Νέστορας Τσαρουχάς από την Καλαμπάκα, οι οποίοι θάφτηκαν στο νεκροταφείο του Αϊ-Γιάννη. Την επομένη μέρα, οι αντάρτες στον χώρο συμπλοκής, περισυνέλεξαν εννέα νεκρούς Γερμανούς και πήραν ό,τι βρήκαν από τον οπλισμό τους. Οι Κρανιώτες τους έθαψαν σε κοντινό σημείο, σεβόμενοι τις παραδόσεις της φυλής. Στη συνέχεια, οι αντάρτες αποσύρ- θηκαν στο γειτονικό Λουτρό, για ξεκούραση και ασφάλεια. Στην Ελασσόνα, ο Γερμανός φρούραρχος, έπιασε ομήρους 17 σημαίνοντες άντρες, με σκοπό να τους εκτελέσει σε περίπτωση που οι Κρανιώτες δεν επέτρεπαν την εκταφή και παραλαβή των Γερμανών στρατιωτών. Για τον σκοπό αυτό, στις 12 Οκτωβρίου, ομάδα γυναικών, συγγενείς των Ελασσονιτών ομήρων, με κάρα έφτασε στα Πηγάδια, τους επιτράπηκε με την συναίνεση των ανταρτών, η εκταφή και η μεταφορά των νεκρών, όπου στη Βαλανίδα, ένα γερμανικό φορτηγό τους παρέλαβε και τους μετέφερε στην Ελασσόνα.

 Με το παρόν άρθρο θέλω να εξάρω το θάρρος και την φιλοπατρία των απλών Κρανιωτών, που ενωμένοι, συνεργαζόμενοι με τους γενναίους μαχητές του ΕΛΑΣ, αντιστάθηκαν νικηφόρα στον Γερμανό κατακτητή. Ήρθε ο καιρός να γίνει γνωστή η συμμετοχή της Κρανιάς στην ιστορία της Αντίστασης. Εμείς οι απόγονοι αυτών των Κρανιωτών, πρέπει να κάνουμε το καθήκον, αποτίνοντας τον οφειλόμενο φόρο τιμής, τιμώντας τους νεκρούς και τους αγώνες τους, ενάντια στους Γερμανούς κατακτητές. Να ανεγείρουμε ένα λιτό, επετειακό μνημείο στα Πηγάδια, που θα μας ενώνει και θα μας θυμίζει, τη θυσία του λαού της Κρανιάς. Σε μία μαρμάρινη πλάκα να γράψουμε απλά και κατανοητά: «Εδώ, στις 10 Οκτωβρίου του 1943, ενωμένοι οι Κρανιώτες με τους Αγωνιστές της Εθνικής Αντίστασης, πολέμησαν νικηφόρα, τον Γερμανό κατακτητή».

Βιβλιογραφία-Πηγές

 *Κρανιώτικη Πεζογραφία, Συμμετοχική έκδοση, Λάρισα 2011,

 «Η Κρανιά στην Αντίσταση» Βασίλειος Κατσαρός, σελ. 36-40.

 *Ελευθέριος Λάλος, Η Κρανιά Ελασσόνας. Ιστορία-Λαογραφία, Έκδοση Δήμος Αντιχασίων 2008 τ. Α. σελ. 355-363.

*Παύλος Λάλος, "10 Οκτωβρίου 1943. Η μάχη στα Πηγάδια της Κρανιάς", Nτοκυμαντέρ μαρτυρίας, Παραγωγή Σύλλογος Κρανιωτών Λάρισας και Περιχώρων «Η Ξηροκρανιά».

*Nτοκυμαντέρ μαρτυρίας, οικογένειας Κωνσταντίνου Λυκοστράτη του Φιλίππου.

*Φωτογραφίες της περιοχής της μάχης: Γιώργος Μπαλής.

*Ο Γιώργος Μπαλής μας επισήμανε ότι λόγω έλλειψης χώρου στην "Ελευθερία" δεν σημειώθηκε ότι ο χάρτης της μάχης που χρησιμοποιήθηκε στο άρθρο σχεδιάστηκε από τον συμπατριώτη μας Κατσαρό Βασίλειο του Γεωργίου και δημοσιεύθηκε σε άρθρο του Β. Κατσαρού στο περιοδικό Κρανιώτικη Πεζογραφία (2011). Ωστόσο, το συγκεκριμένο άρθρο χρησιμοποιήθηκε ανάμεσα σε άλλα και αναγράφεται στη βιβλιογραφία του άρθρου του Γ. Μπαλή.