Τα 495 χρόνια σκλαβιάς της Επαρχίας Ελασσόνας

 

Από τον Παύλο Λάλο,

Αυτές τις μέρες γιορτάζει η Επαρχία Ελασσόνας (αρχαία Περραιβία) την απελευθέρωση μετά από μάχη, τον Οκτώβριο του 1912, από τον τούρκικο ζυγό. Αυτό ήταν και η πρώτη επιτυχία του Ελληνικού Στρατού, στην έναρξη του Βαλκανικού πολέμου, με δεύτερη την ηρωική εκπόρθηση των στενών του Σαρανταπόρου, που άνοιξε τον δρόμο για τα Σέρβια και όλη τη Δυτική Μακεδονία και τη Θεσσαλονίκη.   Όμως δεν είναι ξεκάθαρο στους πολλούς πόσα χρόνια κράτησε αυτή η σκλαβιά,  πότε δηλαδή κατακτήθηκε η περιοχή Ελασσόνας (και το γενέθλιο χωριό μου Κρανιά) από τους Οθωμανούς –Τούρκους. Μια γραπτή πηγή από την πλευρά των ίδιων των κατακτητών, βιβλίο του Τούρκου περιηγητή και συγγραφέα Εβλιγιά Τσελεμπή (1611-1683),  που ονομάζει Αγιασόνα την Ελασσόνα μας λέει τα εξής το 1668:  «Ο σουλτάνος δώρισε την πόλη (Αγιασόνα) στον γαζή Τουρχάν μπέη, διότι επέδειξε μεγάλο ηρωισμό κατά τη διάρκεια της πολιορκίας της. Η Αγιασόνα σύμφωνα με τον νόμο του σουλτάνου Σουλεϊμάν του Νομοθέτη (δηλ. του Μεγαλοπρεπούς) ανήκει στο εγιαλέτι της Ρούμελης, αλλά διοικητικώς στο Σαντζάκι (νομό) των Τρικάλων και είναι μερίδιο της Βαλιντέ (=βασιλομήτορος) σουλτάνας». [Βλ. Γ.Μπλάντας (μετφρ. Αχμέτ Ιμάμ), EVLIYA CELEBI, H Ελασσόνα του 1668, ΘΕΣ.ΗΜΕΡ. τ.34(1998), σ.193-200].

Ο Εβλιγιά ήταν αξιωματούχος και λόγιος το 1668, όταν σουλτάνος ήταν ο Αχμέτ Δ΄(1648-1687) ο Αβτζής δηλ. κυνηγός (που είχε κάνει τότε έδρα του τη Λάρισα). Δεχόμαστε ότι η πληροφορία του αυτή είναι σωστή, αν και δεν μας λέει χρονολογικά πότε έγινε η πολιορκία της πόλης και η κατάκτηση. Λόγω αντίστασης επακολούθησαν βέβαια αντίποινα και η σκλαβιά ήταν βαρύτερη έως ότου η Ελασσόνα σαν μερίδιο της Βαλιντέ είχε κάποια προνόμια. Επιβεβαιωμένο είναι ότι ο Τουρχάν ή Τουραχάν πήρε όλη τη Θεσσαλία υπό τη διοίκησή του ως τιμάριο, ένας Θεσσαλάρχης τούρκος που τα δικαιώματά του ανανεώθηκαν από τον επόμενο σουλτάνο τον Μωάμεθ τον κατακτητή της Πόλης (Μάης 1453), γιατί ο Τουρχάν βοήθησε εκστρατεύοντας το 1453 στην Πελοπόννησο (Μωρέα) απασχολώντας τους άλλους Παλαιολόγους για να μη στείλουν βοήθεια στην Πόλη. Σώθηκαν μάλιστα τα έγγραφα Αφιερωτήρια (είδος Συμβόλαια διαθήκες) αυτού και του γιού του Ομέρ Μπέη που τον διαδέχτηκε στη Θεσσαλία και του εγγονού Χασάν Μπέη [βλ. Τα Αφιερωτήρια των Τουραχανιδών, επιμέλεια Στ. Γουλούλης, Λάρισα]. 

Από διάφορες πηγές λοιπόν γνωρίζουμε τον Τουρχάν Μπέη. Πρόκειται για τον οθωμανό στρατηγό Γαζή Τουρχάν Μπέη (Gazi Turhan Bey) γιο του Γιγίτ Πασά, που το 1420-23 επί σουλτάνου Μουράτ Β΄ (1420-51) άρχισε και πέτυχε την οριστική κατάκτηση της Θεσσαλίας, πεδινής και ορεινής. Άρα η κατόπιν αντίστασης άλωση του κάστρου της Αλασσόνας- Ελασσόνας συνέβη ανάμεσα 1420-1423, δηλαδή 30-33 χρόνια πριν την άλωση της Κωνσταντινούπολης και κράτησε ως τον Οκτώβριο του 1912. Δηλαδή 492 ως 495 χρόνια σκλαβιάς. 

Σε όλα αυτά τα χρόνια οι κάτοικοι της Περραιβίας –Ελασσόνας διατήρησαν τη γλώσσα τους (όπως είχε διαμορφωθεί στα τέλη της Βυζαντινής περιόδου, τα ήθη τους και κάποια λίγα αρχαία τοπωνύμια [Λουτρό, Μύρ’να, Αρσαλιό (Ρουσαλιό), Τιτνάτα], τη θρησκεία τους παρόλες τις πιέσεις, χωρίς να λησμονήσουν το όνομα τοπωνύμιο της σημαντικότερης πόλης κάστρου της Αλασσόνας ή Λοσσόνος μνήμη της Ομηρικής Ολοοσσώνος, του Έλυμπου- αρχαίου Όλυμπου και συνέχισαν να δίνουν βαφτιστικά ονόματα στα παιδιά τους Θεμιστοκλής, Αριστείδης, Αρτεμισία, Αφρόδω (Αφροδίτη) Αχιλλέας και Ηρακλής.

[Ο Παύλος Λάλος είναι συνταξιούχος δημοσιογράφος της ΕΡΤ και συγγραφέας, από την Κρανιά Ελασσόνας].    

* Το άρθρο δημοσιεύτηκε στις 7 Οκτωβρίου 2020 στην εφημερίδα "Ελευθερία" της Λάρισας.